Winteronderhoud van je kas: tips voor een gezonde bodem en sterke planten

De kas in de winter – zo houd je de bodem gezond en je planten sterk

Een kas is een enorme aanwinst in je moestuin. Je kunt veel eerder beginnen met zaaien en uitplanten, vorstgevoelige gewassen langer laten staan en in de winter nog steeds oogsten. In de winter zul je hoogstwaarschijnlijk minder vaak in de kas komen. Maar ook in de winterperiode is het belangrijk om winteronderhoud te doen. En dan vooral; aan de bodem in de kas. Een maandelijks klusje is om de bodem te spoelen in de winterperiode. Buiten spoelt regen de bodem (soms teveel, daarom mulchen we!), maar in een kas gebeurt dat natuurlijk niet. Zonder goede verzorging kan de bodem uitdrogen, kunnen voedingsstoffen zich ophopen waardoor het bodemleven daar zwaar onder kan lijden. Een gezonde kasbodem is  essentieel voor sterke planten, goede ontkieming en jaarrond oogst uit de kas. 

Wij verhuisden in het voorjaar van 2019 en waren enorm blij met de grote tuin die we kregen! Nadat de moestuin was aangelegd en de grote klussen waren gedaan, startten we met de plannen om een recyclekas te plaatsen. Zo blij dat mijn vader die wilde ontwerpen; hij maakte een prachtkas met antieke ramen uit zijn eigen collectie met een frame van tweedehands balken. De buurman schepte het klapzand er voor me uit en daar kwam biologische tuinaardecompost van Bio-Kultura voor in de plaats.

De eerste paar jaar gaf ik tijdens het vruchtseizoen wekelijks een scheut smeerwortelgier (aangelengd met water) aan de kasplanten. Zo had ik dat geleerd en ze deden het er goed op. Ik boekte zeer goede resultaten met mijn kasteelt. Kilo's tomaten en paprika's, ladingen komkommers en bossen met basilicum en peterselie. Ook de wintergroentes die er daarna  in kwamen gaven mandenvol oogst. 

Maar toen opeens ontkiemde de winterpostelein niet meer. En een half jaar erna gebeurde hetzelfde met de basilicum. En eigenlijk wist ik al vrij snel wat eraan schortte…

Opeenstapeling van voedingsstoffen voorkomen

In de kas geven veel tuinders extra voeding aan de hongerige planten zoals tomaten. Er zijn allerlei korrels te koop; korrels van dierlijke of plantaardige oorsprong. Er bestaan ook kunstmest (synthetische korrels), maar dat wil je absoluut vermijden. In deze blog van Yggdrasil lees je waarom. Als je wat meer van de circulaire manier van tuinieren houdt, dan is de kans groot dat je  smeerwortelvoeding maakt.  

Het risico van overvoeding is groot met dit soort korrels, maar ook met plantengier. Je gebruikt al snel teveel van die kleine korrels en ook met gier kun je overvoeden. Het gevolg in de kas is dat zouten zich ophopen in de wortelzone, waardoor jonge zaden slechter ontkiemen en volwassen planten voeding minder goed opnemen. En dat was dus precies wat er met de grond in de kas aan de hand was; overvoed door smeerwortelgier. 

Door overvoeding kan het bodemleven; bacteriën, schimmels en allerlei zichtbare en onzichtbare organismen, afnemen. Het doel is juist dat deze micro-organismen de organische stoffen omzetten in goed beschikbare voeding voor de planten. Zo houd je een natuurlijke balans in de bodemstructuur en voeding.  Door opeenstapeling is de kans groot dat je op termijn ontkiemings- en groeiproblemen krijgt.

Hydrofobe grond herkennen en aanpakken

In de kas kan nog een ander fenomeen ontstaan; hydrofobe of waterafstotende grond. Het ontstaat vaak als de bodem lange tijd te droog is geweest. En dat is vaak het risico van een kasbodem in de winter. In de zomer krijgt de kas vaker water dan in de winter. Maar al zou er niets in jouw winterkas staan, dan is het nog belangrijk om de bodem lichtvochtig te houden! Doe je dit niet; dan kan dus die hydrofobe grond ontstaan.

Als de bodem in jouw kas langere tijd niet lichtvochtig is, heb je dus grote kans op hydrofobe grond. Als je een handje aarde neemt zul je voelen dat het bijna poederig en droog is. Als je er water op giet zal het amper in de grond trekken. En als je goed luistert hoor je ook dat het geluid van water uit de broes op de bodem anders klinkt dan op een gezonde grond. Daarnaast blijft de bodem, ook als het water eenmaal in de bodem is getrokken, toch droog omdat er geen sponswerking meer is. 

In een verdroogde bodem neemt het bodemleven zienderogen af, waardoor voedingsstoffen minder beschikbaar zijn en de bodemstructuur sterk achteruitgaat. Het veerkrachtige systeem, het bodemvoedselweb, zal grotendeels of helemaal verdwenen zijn. 

Hierdoor ontkiemen je zaden minder goed of zelfs helemaal niet meer. De groei en vruchtzetting van je uitgeplante zaailingen blijft achter, met alle gevolgen van dien. Dit wil je dus voorkomen! 

Checklist hydrofobe grond

• De grond voelt droog, licht en bijna poederig
• De grond valt uit elkaar tussen je vingers
• De grond wordt niet gelijkmatig vochtig als je erin knijpt
• Na water geven blijft de bovenlaag nat, daaronder droog
• Water blijft erop liggen of loopt weg via randjes
• Water trekt pas na lange tijd in
• Hol geluid als je met de broes giet
• Na het intrekken is de grond snel weer droog
• Zaden kiemen slecht of helemaal niet
• Zaailingengroei blijft achter
• Achterblijvende vruchtontwikkeling 

Praktische richtlijn voor het spoelen van je kas

Spoel eens per maand de bodem van je kas in de winterperiode. Het gaat dan niet om een scheutje, maar echt om een hele flinke plens water. Het water moet de bodem goed doordrenken. Ik gebruik regenwater waar mogelijk; dat is zachter dan leidingwater én scheelt in waterverbruik. Ik giet langzaam, laag voor laag, zodat het water goed intrekt. Deze spoelbeurten voer ik uit tussen november en maart. Zo blijft de bodem vochtig, actief en gezond.

• Hoeveelheid: 20–30 liter water per m² per spoelbeurt.
• Zware kleigrond waar de drainage niet optimaal is: over 2–3 keer verdelen gedurende 2-3 dagen.

De grond in de kas spoel je toch met sneeuw?

Jarenlang werd geadviseerd om – als het sneeuwt – de bodem in de kas te bedekken met een goeie laag sneeuw. Zit wat in natuurlijk! De sneeuw smelt langzaam waardoor de bodem druppelsgewijs wordt gespoeld. Maar je hebt dan wel enorme grote hoeveelheden sneeuw nodig om uiteindelijk goed te spoelen. En deze methode kun je natuurlijk niet maandenlang toepassen – tenzij je in Scandinavië woont.

Als het sneeuwt; schep het vooral in je kas! Maar wacht niet op sneeuw want dat kan zo maar eens te lang duren of zelfs helemaal niet komen. Een regenton (bij je kas) is wat dat betreft veel handiger. Negeer de standaard adviezen om in november de regentonnen te legen, maar houd gewoon de weersverwachtingen in de gaten. Een enkel nachtje milde vorst is geen probleem, maar als het langdurig gaat vriezen leeg je de regenton. Een bal in het water of een bos takken of riet wordt ook vaak gebruikt om te zorgen dat er een open gat blijft en je ton niet kapotvriest. Wel regelmatig even bewegen want ook dat kan vastvriezen is mijn ervaring.

Moet ik de grond in mijn kas vervangen?

Heb je bovenstaande checklist gedaan en kun je niet anders dan constateren dat jouw kasgrond hohydrofoob is? Dan biedt spoelen geen oplossing meer en zul je stevigere maatregelen moeten nemen helaas. 

Aanpak:

• Verwijder eventueel de droge bovenlaag. 
• Meng de rest van de verdroogde grond met verse biologische tuinaarde of goed verteerde compost. 
• Hierin kun je de wintergewassen zaaien of uitplanten.
• Bedek lege plekken met mulch om uitdroging tegen te gaan en bodemleven te stimuleren.

Ik werk in de kas met iets verhoogde bedden. De bovenste laag haalde ik eraf, zodat de nieuwe tuinaarde niet boven de rand zou uitkomen. Of jij de bovenlaag moet verwijderen hangt af van jouw specifieke omstandigheden. Het is dus geen must.

Normaal laat ik de aarde altijd met rust (niet kerende grondbewerking), maar toen de grond in onze kas hydrofoob bleek, was de bodem toch al bijna dood en viel er weinig meer te verstoren. Dus heb ik eenmalig de bodem gemengd met nieuwe tuinaardecompost. 

Praktische checklist winterkas onderhoud

• Controleer op hydrofobie; meng verdroogde grond met verse tuinaarde of compost.
• Spoel maandelijks 20–30 liter/m²; verdeel bij kleigrond over meerdere keren.
• Bedek kale grond met mulch en laat zoveel mogelijk planten in de grond staan in de winter.

Meer informatie over kasteelt, gewassen voor de kas en natuurlijk moestuinieren lees je in mijn boek Thuis in de moestuin. 

Mag ik nog wel bijvoeden in de zomer?

Ik ben afgestapt van wekelijks bijvoeden; het was gewoon niet (meer) nodig. Daarom is het allerbelangrijkste: observeren. Kijk hoe je zaadjes ontkiemen, hoe je zaailingen groeien en hoe uiteindelijk de oogst is. Op een arme zandgrond zal een maandelijkse voedingsgift geen overbodige luxe zijn. Als je op vette klei zit, zal die noodzaak minder groot zijn.

Dit doe je om de bodem te optimaliseren en gezond te houden:

• Spit niet
• Gebruik geen kunstmest
• Leg jaarrond een laagje mulch op de bodem
• Eens per jaar een laagje compost op de bodem (ik doe dit in het vroege voorjaar)

Als je bijvoedt; kijk dan eerst eens wat een milde voeding doet. Ik ben overgestapt op compostthee. Een milde vorm van bijvoeden, dat ik in juli, augustus en september eens per maand bijgiet. Smeerwortelvoeding geef ik nog amper in de kas (en in de moestuin over het algemeen). Ik gebruik ook geen aangekochte korrels voor grondverbetering. Over het hoe en wat van voeding voor je moestuin lees je meer in deze blog.

Verder wil ik volgende herfst gaan experimenteren met groenbemesters op lege plekken in de kas. Er blijft altijd voldoende om te leren en om mee te experimenteren!

Veelgestelde vragen (FAQ)

Hoe vaak moet ik de kasbodem spoelen?
Maandelijks, maar pas aan bij extreme droogte of ophoping.

Kan ik regenwater gebruiken?
Ja, het is ideaal om zoutophoping tegen te gaan.

Wat te doen bij hydrofobe grond?
Meng de bovenlaag met organische stof en giet langzaam water tot het intrekt.

Hoe lang is compostthee houdbaar?
Maximaal 1 week, op een koele, donkere plek.

Wat te doen bij totaal uitgedroogde grond?
Verwijder een deel van de bovenlaag en meng met verse tuinaarde of compost.

Nog een allerlaatste tip!

Ben je van plan om een kas aan te schaffen of zelf te bouwen? Dan geef ik je de tip die ik zelf had willen krijgen toen wij onze kas bouwden! Een dak dat volledig opengeklapt of -geschoven kan worden. Want stel je voor dat je gewoon je dak kunt openen en een goeie plensbui direct de bodem van je kas terechtkomt... 

Daarnaast hoef je dan niet je kasramen te bedekken met schaduwdoek of kaswit om te voorkomen dat de temperaturen op te warme zomerdagen te hoog oploopt... Wat zou dat veel gedoe schelen! 

Zoek maar eens op pinterest op Retractable roof greenhouse * Convertible greenhouse * Open roof greenhouse * Roll-up roof greenhouse * DIY retractable greenhouse om inspiratie op te doen.