5 tips om je tuin winterklaar te maken (op een nieuwe manier)

Winterklaar maken. Er is heel wat om te doen. Wel doen? Niet doen? Ik zou zeggen; zeker wel! Maar misschien niet op de manier die we van vroeger gewend zijn. In deze blog geef ik je vijf tips om je tuin winterklaar te maken.

Winterklaar of winterkaal?

Ik vond mezelf jaren geleden altijd een beetje achter de feiten aanlopen aan het eind van de herfst. Had iedereen het over winterklaar maken van de tuin. Maar het enige dat ik deed was de deur dichtdoen, een vest aantrekken en een glaasje port inschenken. De tuin liet ik voor wat het was, hoewel ik wist dat er heel veel mensen ijverig aan het harken, bladblazeren en knippen waren. De tuin zelf had nooit veel last van mijn luiheid. Sterker nog; nu weet ik dat die luiheid ook zeker zo z’n voordelen had. Want de oude manier van winterklaar maken (winterkaal) betekent meestal:

• Bomen en heggen terugsnoeien
• Uitgebloeide bloemknoppen verwijderen
• Eenjarige planten verwijderen
• Bladeren verwijderen

 De tuin ziet er dan weer strak en netjes uit; daar houden we van! Maar we ontdekken met z’n allen steeds meer dat dit ijverige opruimen nadelig is voor het tuin- en bodemleven. Daarom geef ik je in deze blog 5vijf tips om je tuin in de herfst en winter op een ecologische manier winterklaar te maken. Je leest hieronder waarom dat zo belangrijk is voor de biodiversiteit.

1. Bomen en heggen snoeien

Vogels, insecten en andere tuindieren vinden een plekje op, onder en tussen de takken heel prettig. Voor vogels biedt het bescherming maar ook voeding. Snoei je de bomen en heggen terug, dan ontneem je een leef- en voedingsplek van heel veel tuinleven. Veel bomen kúnnen gesnoeid worden in het najaar. Maar het hoeft niet altijd. Zo krijgen onze leibomen in de voortuin en onze dakplataan in de achtertuin bijvoorbeeld pas in het voorjaar een snoeibeurt. En daardoor genieten we in de herfst en zomer van ‘vogel-tv’. Fantastisch om te zien hoe de vogels in en rondom de heggen en bomen vertoeven en hun eten vinden.

2. Uitgebloeide bloemknoppen verwijderen

Uitgebloeide bloemen schieten in zaad. Rond de herfst met z’n wind en regen gaat dat allemaal een beetje hangen en sommige planten kunnen er ook echt verdord uitzien; al die voormalige bloemknoppen. Ik zie menig wandelaar dan ook verwonderd kijken naar onze voortuin, waar bijna alles dat heeft gebloeid, gewoon blijft staan in de herfst en winter. “Wat een troep in die voortuin”; ik hoor het ze bijna denken. Tja, die toorts ziet er nu niet echt meer romantisch uit. Daarentegen is de kaardebol een fantastische blikvanger. En kaardebol is heel goed bestand tegen wind en regen.

Vanuit de visie van winterkaal maken snap ik dat mensen onze tuin ietwat chaotisch vinden… Maar deze uitgebloeide bloemen geven voeding aan het tuinleven. Een genot om de puttertjes te zien eten van de zonnebloemen, kaardebol en echinacea! Stel je voor dat ik alles keurig had weggeknipt. Grote kans dat we dan geen puttertjes in de tuin zouden hebben, het winterkoninkje of de bonte specht.  Waar nodig bind ik wat op, want door de wind en regen kan er nog wel eens wat doorbuigen of knappen.

Je kunt natuurlijk zaadbollen kopen of maken (niets mis mee), maar op deze manier kun je op een budgetvriendelijke manier ook vogels in je tuin verwelkomen. 

Nog een voordeel is dat een deel van het zaad natuurlijk op de grond terechtkomt en op een gegeven moment kan gaan kiemen. Persoonlijk word ik daar heel blij van. Ja; je moet dan wel wat weghalen in de lente. Rondom mijn kaardebol en korenbloemen is het namelijk altijd een kwekerij-in-de-dop. Maar ik kan daardoor weer veel weggeven aan anderen en zelf plant ik een groot deel gewoon elders weer uit. Je hoeft dus een hoop minder voor te zaaien. Dat scheelt weer tijd en ruimte (en geld).

Niet de beste foto, maar het was zo leuk om het puttertje heen en weer te zien wiegen op de echinacea! 
(En je ziet op de rest van de foto dat we dus echt niet aan winterkaal maken doen.)

3. Eenjarige planten verwijderen

Sommige eenjarige planten zullen na de eerste vorst al snel tot een drassige substantie vergaan. Denk maar eens aan de Oost-Indische kers. En andere eenjarigen zullen gewoon verdorren en eventueel hun blad verliezen. Ze zullen in ieder geval hoogstwaarschijnlijk hun beste tijd hebben gehad. En hierdoor kun je denken dat je de plantdelen het beste kunt verwijderen. 

Sommigen zeggen hierover dat planten namelijk voeding onttrekken aan de bodem, en als de plant toch bijna aan zijn einde is, kan deze dan beter worden verwijderd. Hoewel de plant inderdaad voeding krijgt uit de bodem, is er een wisselwerking. De bodem heeft ook baat bij planten en de wortels ervan. Ook in de winter. Ook als de plant eenmaal is afgestorven worden de wortels automatisch organisch materiaal in de bodem; dus de plant volledig verwijderen is in veel gevallen helemaal niet nodig. En de bovengrondse delen fungeren als mulch voor op de bodem; een laatste mooie gift van de plant voor de bodem en het bodemleven!

Moet je dan overal maar de boel de boel laten? De tuin hoeft natuurlijk geen chaos te worden. Knip de lange(re) plantdelen die kriskras over de bodem zijn verspreid wat kleiner en leg het terug op onbedekte delen van de bodem. Een natuurlijke tuin hoeft natuurlijk niet chaotisch te worden. 

4. Bladeren verwijderen

Ik snap helemaal dat looppaden en wegen bladvrij moeten blijven. Wel zo veilig. Ook je gazon moet niet de hele winter onder een laag bladeren bedekt blijven; daar kan gras niet tegen. Maar boomspiegels, borders, bedden en bakken kunnen deze organische laag goed gebruiken; mulch! In de winter verteert een groot deel (even afhankelijk van de bladsoort), dat geldt als voeding voor de bodem. Ook huizen insecten tussen en onder deze bladlaag. Een deel ervan wordt opgegeten door het andere tuin- en buitenleven en een deel ervan overwintert. Op een kale bodem is dit niet mogelijk. Maar op een bodem met een rijke mulchlaag biedt je dus ruimte aan de biodiversiteit. En die biodiversiteit lijdt momenteel enorm onder gebruik van kunstmest, pesticiden, teveel tegeltuinen maar ook door te kale tuinen. Door deze tips toe te passen draag je bij aan de biodiversiteit.

Het kan betekenen dat na een flinke windhoos je blad weer van je pad of gazon moet harken. Ook als de vogels fourageren kan dat nogal zichtbaar zijn; ons terras is op de overgang van border naar steentjes vaak een rommeltje. Maar de merels zijn er blij mee!

Het gazon kun je het beste vrij van bladeren houden.

5. Zaai en plant voor de winterperiode

En dan nog even iets éxtra’s voor het winterklaar maken van de tuin. Als je een plan of wensenlijstje maakt voor wat je allemaal wilt zaaien en planten; houd dan vanaf de lente ook rekening met wat je in de winter in de tuin wilt hebben. 

Ik heb nu bijvoorbeeld extra veel zaaddragende planten in de tuin staan, die maanden geleden speciaal voor de winterperiode heb uitgezocht. Het is prachtig om die dorre kaardebolkoppen te zien. En al helemaal als het heeft gevroren: zo mooi met een laagje rijp erop. Ze hebben een decoratieve functie en geven de toch iet wat kalere wintertuin structuur. En de plant heeft daarnaast dus ook in de winter een nuttige functie door als voer te dienen voor de vogels.

Bovenstaande geldt natuurlijk voor zowel de siertuin als de groentetuin. Een palmkool weghalen omdat alle bladeren zijn geoogst zou ik zeker niet aanraden, omdat ‘ie namelijk – eenmaal in de bloei – de vroege bijen voorziet van nectar! Maar daar lees je hier meer over.

Ik ben nu alweer aan het nadenken wat ik volgend jaar nog meer in de wintertuin wil hebben. Kaardebol, echinacea en zonnebloemen hebben grote zaadlijsten dus die komen sowieso weer in de tuin. Ik zoek planten die gedurende de winter stevig blijven. Oost-Indische kers is daar dus geen goed voorbeeld van haha. Als je tips hebt voor (inheemse) bloemen die geschikt zijn voor zandgrond en tegen hitte en droogte kunnen, én die dus heel goed in de wintertuin passen, hoor ik het graag!