Zelfvoorzienend leven met een moestuin

Ik zie het steeds vaker voorbij komen: mensen die zelfvoorzienend willen gaan leven en daarom een moestuin beginnen. Mooi streven, want een moestuin kan je voorzien van groente, fruit en kruiden. En als je die niet meer in de winkel hoeft te kopen kun je geld besparen, bepaal jij wat je allemaal eet (want in de winkel vind je uiteindelijk maar een beperkt aanbod) en als je ecologisch tuiniert weet je ook dat je een vitale oogst in huis hebt. Want wat je aan reguliere voeding in de winkel koopt, op kunstmest is geteeld, behandeld met pesticide. En je kunt je voorstellen dat voedsel dat op verarmde grond is geteeld misschien minder voedzaam is dan dat we zouden willen.

Maar ja… zelfvoorzienend leven ligt niet zo maar direct binnen handbereik

Want hoe romantisch het ook klinkt; het betekent wel dat je flink aan de bak moet en daar ook de ruimte in oppervlakte en agenda voor moet hebben.

Maar je hoeft natuurlijk niet direct volledig zelfvoorzienend te zijn. Of misschien wel nooit. Zelf vind ik het heerlijk om te ontdekken dat we ieder jaar wel meer zelfvoorzienend worden op steeds meer vlakken. Want sommige producten koop ik al jaren niet meer; daarin voorziet mijn tuin volledig. Naast dat ik er geld mee bespaar word ik gewoon ook ongelofelijk blij van mijn eigen gezonde  tuinvoorraad in huis.

Daarom een blog met tips hoe je eenvoudig stappen naar zelfvoorzienend leven kunt zetten.

Kruiden

Toch wel een van de makkelijkste manieren om jezelf van te voorzien; kruiden! Kruiden groeien over het algemeen makkelijk en snel, en je kunt al vroeg in het seizoen van sommige kruiden zoals oregano, bonenkruid en dragon beginnen te oogsten voor de droogvoorraad. Daarnaast kun je  bepaalde vaste kruiden zoals rozemarijn, tijm en salie vaak de hele winter door blijven oogsten.

Kruiden zijn een absolute must in een gezond voedingspatroon en je brengt er je eten en drinken mee op smaak. Als je gedroogde oregano bij AH koopt kost je dat EU 1,49 voor 8 gram! Je hebt dus met je eigen verse en gedroogde voorraad een goudmijntje in handen.

Conserveren

Zaai dus extra veel eenjarige kruiden zodat je regelmatig kunt oogsten om te drogen. Daar schreef ik een blog over. Kun je allemaal zonder voedseldroger bereiken.

Je kunt natuurlijk ook verse kruiden in olie of in water invriezen. Hak de kruiden fijn, vul een ijsblokjesvorm en giet er water of olie bij, je kunt dan makkelijk de hoeveelheid uit de vriezer halen die je nodig hebt. Je kunt kruiden ook in zijn geheel in een bak invriezen. Eenmaal bevroren kruiden verkruimel je de kruiden heel makkelijk. Toch heeft drogen mijn voorkeur omdat ik hiermee ruimte in de vriezer bespaar voor groente die ik niet op een andere manier kan of wil conserveren.

Thee

Je kunt ook enorm besparen op thee. En daar bedoel ik overigens niet de zwarte of groente thee mee (hoewel je die ook in Nederland kunt verbouwen) maar de zogenaamde kruidenthee zoals verveine, kamille en munt.

Bij Ah betaal je EU 1,29 voor 15 zakjes kamillethee. Met weinig moeite zaai je je eigen kamille en drink je daar het jaarrond van, pesticidevrij!

Je hebt daarnaast ook zoveel meer mogelijkheden om een theemix te maken dan het winkelaanbod. Wat dacht je van een theemix met gedroogde salie, gedroogde bloemen en gedroogde kersen bijvoorbeeld…? Of bergamotmunt en malvabloemen? En vergeet ook vooral niet de jonge blaadjes van je aardbeiplant, zwarte bes of framboos te plukken en te drogen voor je thee. En ook brandnetel en paardenbloemblad zijn natuurlijk fantastisch in je eigen theemix!

Lees hier hoe je kruiden droogt.

Bloemen

En over bloemen gesproken: ik vind het fantastisch om altijd een paar potten met gedroogde bloemen in huis te hebben. Hier fleur ik mijn eigengemaakte kruidenazijntjes mee op. De kleur die groot kaasjeskruid (malva) geeft aan azijn is werkelijk fantastsich. Maar ook voor verzorgingsproducten, de kruidenboter, limonade, smaakwater of in een saus of cake kun je gedroogde bloemen gebruiken.

Er zijn ongelofelijk veel bloemsoorten eetbaar. Rozen, viooltjes, goudsbloem, stokrozen, vlierbes, oost-Indische kers, afrikaantjes en nog VEEL meer! Zo droogde ik dit jaar voor het eerst ook mijn dahlia’s!

Bessen

Rode aalbessen op mijn salade in de winter; het kan, en het komt níet uit een ver land! Een deel van de bessenoogst eten we natuurlijk direct op en een deel weck ik of maak ik in. Maar ik vries ook een deel van mijn bessen in en die kunnen namelijk in ontdooide staat goed worden verwerkt in een salade bijvoorbeeld, door de ontbijtpudding of met yoghurt en homemade granola!

Diverse bessensoorten zijn makkelijk te verbouwen, en als je dan ook zorgt dat de vogels niet alles opeten kun je hier met een aantal struiken jaarrond van eten. Zodra de bessen eetrijp zijn scherm ik het grootste gedeelte van de struiken af met grootmoeders vitrage en knijpers. En een deel laat ik vrij hangen voor de vogels.

Conserveren

Bessen kun je dus in vriezen, inmaken, wecken maar ook drogen. Dat laatste heb ik zelf nog nooit gedaan omdat andere conserveertechnieken mijn voorkeur hebben. Maar ik droom er wel van dat ik ooit van mijn gojibessenstruikje kan oogsten en ik dan van die heerlijk gedroogde zoetzure  besjes kan snoepen!

Tafelzuur

Mensen, dit is ZO makkelijk! Ik koop nooit meer augurken en voorzie mijn omgeving ook nog eens van potten smakelijk suikervrij tafelzuur!

Naast augurken kun je uiteraard ook komkommer in het zuur maken. Favoriet bij ons zijn ook de ingemaakte courgettes en ui. En je eigen atjar of ingemaakte pepers; ook echt eens doen!

Leuk is ook dat je je eigen smaak aan iedere pot kunt meegeven: verveine en augurk: hemels. Of basilicum en courgette… Of komkommer en koriander en peper…

Lees hier hoe je augurken, komkommers en augurken inmaakt

Zuurkool

Iedere keer als ik een schep zuurkool uit mijn weckpot schep word ik ongelofelijk blij. Lekker als zuurtje door de salade, lekker op een cracker met tahin of gewoon de good old zuurkool stamppot met een lading paddenstoelen, ui, knoflook en tijm.

En gefermenteerde producten passen thuis in een gezond voedingspatroon. Niet verhit pak je de meeste voordelen mee.

Het is ZO makkelijk, het kost wel even wat kneedwerk maar om jaarrond je eigen zuurkool te hebben maakt je écht gelukkiger! Want naast het voldane gevoel worden je darmen er ook gezonder van en dat heeft direct invloed op je humeur! En ook hier geldt weer: je kunt je eigen smaak meegeven aan je zuurkool. Dus niet alleen de bekende jeneverbes, maar maak bijvoorbeeld eens zuurkool met gember en geraspte biet. Of met kurkuma.

Lees hier hoe je zuurkool fermenteert.

Tomaten

Dit jaar hebben we voor het eerst een jaar lang geen tomaten uit de supermarkt of van de markt gehaald. Vanaf eind juli tot en met januari eten we verse tomaten. Die in januari zijn niet kraakvers meer maar wel vers in de zin van; in november de laatste nog groene tomaten geoogst, binnen verder laten rijpen en in januari daar dan nog van kunnen eten!

En daarnaast staat er een voorraad in de kelder, verwerkt als passata voor alle winterse stoofpotjes. En een deel vriezen we in; gewoon rauw. De vleestomaten in stukken in gevroren en de cherrytomaatjes in z’n geheel. Voeg wat bevroren cherrytomaatjes toe aan de saus en laat nog een paar minuten doorkoken voor je de saus serveert. En als je dan op een tomaatje bijt weet je niet wat je proeft.

Conserveren

Wecken is dus echt een fantastische optie voor je tomatenvoorraad, net als invriezen. En gedroogde tomaten zijn heerlijke umamibommetjes. Droog ze op tropische zomerdagen op een rek met een vliegennet eroverheen, of droog ze in de auto met het raam op een kier; want de auto is een droogoven op tropische dagen! Fermenteren is ook een zeer smakelijke en makkelijke optie.

Peper

De gewone supermarkt heeft op z’n zachts gezegd nu niet het allergrootste assortiment in pepers. En met eigen teelt bepaal je zelf hoe heet jouw pepers zijn, welke smaak ze moeten hebben; want mensen, wat is er een ongelofelijk verschil tussen de ene en de andere peper!

Gelukkig hoef je geen kas te hebben om pepers te kweken, hoewel ik het – sinds wij een kas hebben – wel makkelijker vind. Maar ook met de buitenteelt heb ik goeie ervaringen.

Pepers kun je in z’n geheel bewaren, in stukjes hakken tot chiliflakes of fijnmalen tot cayennepeper.

Conserveren

Mogelijkheden te over! Inmaken als pepers in het zuur raad ik zeker aan. Verder drogen aan de lucht, waar je dan chiliflakes of cayennepeper van maakt. Sambal ook zeker doen; inmaken kan maar bewaart niet heel lang – of althans; de kans op bederf met inmaken ligt op de loer. Wecken is dan een betere optie.

Vries ook zeker wat hele pepers in en rasp op de fijne stand van de keukenrasp wat over je aardbeienijs (let op: niet te royaal, maar zo hemels), soep, salade of saus. En vries ringetjes in die je toevoegt aan een wokgerecht. Fermenteer je eigen hot sauce; makkelijk en zo lekker!

Lees hier hoe je pepers droogt.

Pompoen

Bewaargroentes zoals pompoen maken je het heel makkelijk om jaarrond van eigen oogst te eten. Pompoenen horen absoluut thuis in dat rijtje. Van zo’n 25 pompoenen kunnen wij jaarrond eten en dan geven we ook nog een pompoenfeest in oktober!

Een kelder is dan wel heel fijn; daar bewaren pompoenen goed. Niet iedere pompoen bewaart heel goed ontdekte ik dit jaar; de pompoen ‘solor’ gaf er te snel de brui aan helaas.

Conserveren

Naast kelderkoel bewaren kun je uiteraard ook blokjes rauwe of geblancheerde pompoen invriezen, pompoen koken, pureren en als puree invriezen, pompoen in het zuur maken (wordt na een aantal maanden wel te zacht, bewaar dus niet te lang), pompoensoep wecken, pompoenchutney inmaken.

Courgette

Een courgetteplant is een gulle gever. Je omgeving trakteren op een verse courgette zul je vaker dan eens doen als je een paar planten in de tuin hebt staan. Maar je weet dus inmiddels dat je er ook courgette in het zuur mee kunt maken.

Verder bewaar ik een groot deel in de vriezer. Rauw in blokjes en als kant-en-klare soep en saus. De rauw ingevroren blokjes verwerken we in bijvoorbeeld pastasaus. Ik moet er wel eerlijk bij zeggen dat die niet zo lekker smaakt als vers verwerkt in de saus, maar goed aanzetten met ui, knoflook en een lading kruiden doet wonderen.

Knoflook

Al jaren kopen wij geen knoflook meer; want knoflook zelf telen is toch wel ontzettend makkelijk en leuk hoor! Ik probeer zo’n 60 bollen per jaar te kweken; dan hebben we voor twee personen genoeg. Eenmaal goed gedroogd verwerk ik de bollen in een vlecht, eten we er met plezier van en geef ik ook nog wel eens wat weg. Zelf vind ik het leuk om diverse soorten te kweken. En zo heel af en toe koop ik trouwens wel weer nieuwe bollen voor de teelt, want het schijnt dat je na een paar jaar kleinere knoflook oogst als je steeds van eigen kweek teelt.

Kiemgroente

Je groente laten doorschieten heeft meerdere voordelen. Bloeiende palmkool en boerenkool zijn erg fijn voor de bijen in de vroege lente, je geniet van de bloemenzee én je krijgt je eigen zaad. Daar kun je dan weer mee voorzaaien en zaaien; ook weer een stap richting zelfvoorzienend leven. Maar je kunt met dit zaad ook je eigen kiemgroente maken.

Kiemgroente is supergezond; alle nutriënten in een klein kiempje! En het is leuk om in de periode waar je minder oogst van de tuin, je binnen verder kunt kweken op een hele makkelijke en goedkoper manier. Geniet jij dus volop van je eigen palmkoolkiemen broccolikiemen en zelfs zonnebloemkiemen!

Lees hier alles over hoe je thuis kunt kiemen.

Stoofperen

Onze perenboom heeft nog niet de volwassen staat bereikt om ons jaarrond te voorzien van stoofperen, maar gelukkig zijn er mensen in onze omgeving waar we door worden gesponsord!

Inmaken van stoofpeer is ongelofelijk makkelijk. Het kost alleen een beetje tijd en je hebt idealiter een grote pan nodig. Ik maak stoofperen in zonder suiker. En toch zijn ze heerlijk zoet en dus ook zoet genoeg om ze probleemvrij suikervrij in te maken.

Maak dus vooral wat ruimte in je kelder of voorraadkast voor je stoofperen.

Ik schreef voor mijn moestuin- en kookboek Natuurlijk moestuinieren! een eiwitrijk ontbijtrecept met stoofpeer; heerlijk winters en lekker warm!

Conserveren

Invriezen is natuurlijk een optie maar bespaar ruimte in je vriezer door stoofperen in te maken. Hoe je dat suikervrij en smaakvol krijgt lees je hier. En ook hier geldt weer dat je je eigen smaak kunt toevoegen als je wilt. Dus naast ‘au naturel’ kun je ook potten maken met toegevoegde kaneel, anijspoeder, steranijs of kaneelbasilicum, citrusschil, krenten, nootmuskaat en/of kruidnagel.

Lees hier hoe je stoofperen inmaakt.

Droogbonen

Bonen zijn dankbare gewassen in je tuin. Ze zijn niet heel veeleisend en geven tot de vorst oogst. Je kunt speciale droogbonen zoals kievitsbonen in de tuin zetten. Deze eet je dus niet vers als peul. Laat de bonen drogen aan de struik en laat binnen nog nadrogen. De geriste bonen kun je ook nog 24 uur invriezen om eventuele bonenkevers te elimineren.

Pronkbonen oogsten we voor een deel vers als snijbonen en een deel laten we hangen voor de wintervooraad.

Kievitsbonen en de grote gedroogde pronkbonen zijn hier favoriet. Koop je niet heel makkelijk in de supermarkt, maar dat hoeft dan ook niet meer met jouw eigen voorraad.

Zaden

Je las al bij kiemgroente dat je daar eigen zaad van kunt gebruiken. En sowieso is het natuurlijk fantastisch om eigen zaad op te vangen en hier weer mee te zaaien. Gesloten kringloop! In basis is het enige dat je moet doen: je gewassen laten doorschieten. Als je gewassen gaan bloeien en deze bloemen bevrucht worden ontstaat er vanzelf zaad. Laat de zaden drogen aan de plant en verwijder de zaden pas als de zaadlijsten helemaal gedroogd zijn. Dit gaat bijvoorbeeld heel goed met koolzaden zoals palmkool maar ook rucola.

Van tomaat hoeft en kan dat natuurlijk niet. Die oogst je gewoon rijp, en de zaden was je en droog je. Sommige fermenteren de zaden omdat dat de ontkieming ten goede zou komen. Maar ook zonder te fermenteren kiemen de zaden goed. Voor de bewaarbaarheid van de zaden zou het wel goed zijn.

Bij de komkommerachtigen bewaar ik nooit zaad in verband met kans op kruisbestuiving. Mocht je van eigen zaad een bittere courgette eten; niet doen. Kun je ziek van worden en in sommige gevallen zelfs door sterven. Met kolen, peulvruchten, bloemen, nachtschade zoals tomaat, goudbes, peper en paprika en bladgewassen heb ik goede ervaring.

Zorg altijd dat je zaad opvangt van gewassen die zijn geteeld uit zaadvaste rassen, geen hybride (F1) rassen.

Sierbloemen

En daarnaast is het natuurlijk fantastisch om nooit meer bloemen in de winkel te hoeven kopen. De reguliere sierbloementeelt werkt helaas nog altijd met pesticide waar de biodiversiteit enorm onder lijdt; zowel het bodemleven als het leven op en boven de bodem is enorm afgenomen door pesticidegebruik. Daarnaast moeten heel veel sierbloemen ook nog eens een hele lange (vlieg)reis afleggen.

Je hebt daarnaast natuurlijk sowieso bloemen in de tuin nodig om de bestuiving van je gewassen te verbeteren. En... bloemen maken ook gewoon blij. Reserveer dus vooral ruimte voor bloemen!

In de zomer is het uiteraard makkelijker om een bos verse bloemen op tafel te zetten dan in de winter. Maar ook in de winter is het fijn om je huis of kantoor op te fleuren met bloemen. Dus waarom niet wat bloemen die geschikt zijn om te drogen zaaien voor wintervreugde? En maak ook daarnaast vooral gebruik van mooie gedroogde bloemgeraamtes zoals van papaver, aliumbollen en kaardebol. Dat gecombineerd met droogbloemen en eventueel wat wintergroene takken uit de tuin helpt je de winter door!

Ruimte

Je hebt natuurlijk best wat ruimte nodig voor je voorraad. Wij zijn gezegend met een kelder in onze oude woning; koel, een constante temperatuur en ruimte voor alle ingemaakte, gedroogde en gefermenteerde voorraad. Als je in een tiny house woont wordt dat waarschijnlijk een stuk uitdagender.

Een schuur – die niet al te koud of heet wordt – is natuurlijk ook een fijne optie, of een ruime voorraadkast. Ik zie zelfs voorbeelden voorbij komen van mensen die een voorraadkelder graven in hun tuin; vorst- en hitteongevoelig!

Maar ook als je net als wij redelijk klein woont is er veel mogelijk met een beetje creatief gepuzzel. Want gelukkig kun je op een lundiastelling namelijk al heel veel kwijt. Zo’n stelling biedt de mogelijkheid om de hoogte van je planken aan te passen aan de hoogte van je potten, waardoor je veel kwijt kunt in een stelling. Verder zijn kratten en kistjes handig om de voorraad compact en overzichtelijk op te bergen. Hoe meer je kunt stapelen hoe minder ruimte je  nodig hebt.

Kom je echt in de problemen? Maak dan handig gebruik van de hoogte en gebruik je plafond om hier voorraadkratten aan te bevestigen bijvoorbeeld. Voor dagelijks gebruik niet handig uiteraard, maar voor de opslag kan dit zeker goed werken. Ook de kruipruimte of vliering (mits die niet te heet wordt) kunnen uitkomst bieden.

Ruilen!

Een makkelijke hack in zelfvoorzienend(er) worden is om onderling te ruilen. Zo krijg ik kweeperen en stoofperen omdat we die zelf (nog) niet hebben, krijgen we kilo’s bramen van paps en voorzie ik anderen weer van tafelzuur, sambal, bonen en passata. Zo help je elkaar in zelfvoorzienend leven. En dat vind ik mooi aan moestuinieren; het delen met elkaar!

Benodigde materialen

Als je me al wat langer kent weet je dat ik geen fan ben van nieuwe aanschaffen, vooral als je het op een andere manier kunt oplossen. Hieronder een rijtje met ruimte- en geldbesparende tips.

Glazen potten

Om je oogst in te maken hoef je geen nieuwe potten te kopen. Schakel gewoon je omgeving in om glazen potten voor je te sparen. Belangrijk is dat de deksels onbeschadigd zijn. Bewaar hier je gedroogde kruiden en theemixen in. En ook om frutjam, -saus, stoofperen en tafelzuur in te maken zijn deze gerecyclede potten perfect.

Weckpotten en -flessen

Om te wecken heb je de officiële weckpotten en -flessen nodig. Die vind je regelmatig in de kringloopwinkel en ook krijg ik ze uit mijn omgeving of via weggeefhoeken op Facebook bijvoorbeeld. De rubberen ringen schaf ik wel nieuw aan: deze verliezen na verloop van tijd hun flexibiliteit waardoor de pot niet meer vacuüm blijft met bederf tot gevolg.

Drogen

Om kruiden te drogen heb je alleen wat touw en eventueel wat elastiek nodig en een droge ruimte.

Lenen en huren

En wil je fruit of tomaten drogen in een voedseldroger? Voedseldrogers kun je al goedkoop aanschaffen en ik zie ze dan ook op veel foto’s voorbijkomen. Maar over het algemeen gebruik je zo’n apparaat niet heel erg intensief. Je kunt je ook afvragen of je niet samen met wat mensen zo’n aanschaf kunt doen. Je ecologische impact verklein je hiermee en het scheelt ook nog eens kastruimte.

Hetzelfde geldt voor een weckketel. Zelf weck ik in een grote pan, maar met enorme hoeveelheden weckpotten kan een grote weckpan uitkomst bieden. Ook zo’n pan gebruik je geen twaalf maanden per jaar, dus je kunt kijken of je er eentje kunt lenen of samen met andere moestuiniers kunt doen.

Er zijn nog meer handige apparaten die je niet veel gebruikt zoals een ijsmachine of vacumeermachine. Ookal kun je deze relatief goedkoop aanschaffen; toch is het het overwegen waard om het te lenen, te huren of samen aan te schaffen (en dan het liefst tweedehands haha!) vanwege die ecologische foodprint die steeds groter wordt met ons consumeergedrag. Je spaart grondstoffen uit en je bespaart geld en kastruimte. En het is meestal ook leuk om iets samen te doen!

Conclusie

Wij leven niet volledig zelfvoorzienend. En dat doel heb ik zelf ook niet. Maar! Zoals je in mijn blog leest, is zelfvoorzienend worden op heel veel vlakken zeer goed mogelijk dankzij een moestuin, slimme teeltplanning en door tijd te nemen om te conserveren! Want als je een moestuin hebt, weet je dat je ook tijd moet reserveren voor niet alleen het praktische werk in de tuin maar ook de verwerking van je oogst. Mensen die geen moestuin hebben zien dat 'werk' nog wel eens als nadeel en ik krijg dan ook regelmatig de vraag of ik het niet teveel tijd vind kosten. Maar wat wil je anders doen met je vrije tijd; scrollen en bingen? Ik vind het ook heerlijk om mijn favoriete serie te bingen hoor, maar de voldoening die ik heb als ik weer een lading verse oogst heb verwerkt voor de wintervoorraad is vele malen groter dan het bingen van een seizoen op Netflix. En ik héb er ook nog eens wat aan!

Denk dus niet zo zeer in 'het kost mij tijd', maar denk in investeren in volwaardige voeding, een voldaan gevoel en besparing van grondstoffen en geld. Je ecologische voetafdruk verkleint, je bespaart geld en je geluksgevoel neemt toe!

Meer moestuin, conserveer- en recepttips? Bestel mijn moestuin- en kookboek Natuurlijk moestuinieren!

Foto's header e.a.:  Froukje Kuiper Fotografie