Dankzij Frank Anrijs van Yggdrasil is polycultuur in Nederland en België gelukkig steeds bekender aan het worden. Ik heb enorm veel van Frank en zijn ouders en van hun systeem schijnbare chaos geleerd. Hun methode bewijst dat je door het combineren van gewassen uit verschillende gewasgroepen veel minder teeltzorgen hebt, meer opbrengst en zorgt voor een betere bodembalans.
Ik krijg heel vaak de vraag: Is combinatieteelt hetzelfde als polycultuur? In deze blog meer uitleg!
(Trouwens... Heb je Polycultuur deel I al gelezen? Hierin leg ik uit wat polycultuur inhoudt en wat het volgens mij ook vooral niet is.)
Maar nu verder. Combinatieteelt en Polycultuur. Is dat hetzelfde?
Wat is wisselteelt?
Om te snappen wat het verschil is tussen polycultuur en combinatieteelt, moet je eerst weten wat wisselteelt betekent.
Wisselteelt is een landbouwtechniek waarbij elk seizoen de gewasgroep op hetzelfde stuk grond wordt gewisseld. Omdat planten verschillende voedingsstoffen uit de bodem halen, ontstaan er namelijk tekorten. iedere gewasgroep heeft zijn specifieke voedingsbehoeften. Daardoor is de kans groot dat na een seizoen een tekort ontstaat van deze voedingsstof in de bodem. In de moestuin wordt er daarom vaak gewerkt met een indeling van zes gewasgroepen die elk jaar een vak opschuiven. Dit zorgt er tevens voor dat het de levenscyclus van schadelijke organismen doorbreekt, wat van groot belang is voor de bodemgezondheid. Door te rouleren blijft de bodem gezonder en raakt deze minder snel uitgeput.
De gewasgroepen worden in de wisselteeltmethode verdeeld in:
1. Aardappel
2. Peul (o.a. tuinbonen, sperziebonen, snijbonen, lupine, pronkbonen)
3. Kool (o.a. boerenkool, sluitkool, palmkool, spruitkool)
4. Blad (o.a. sla, postelein, snijbiet en spinazie)
5. Vrucht (o.a. courgette, pompoen, tomaat, paprika)
5. Wortel/bol/knol (o.a. wortel, biet, knoflook, knolvenkel)
Wisselteelt wordt ook wel vruchtwisseling, teeltwisseling, teeltrotatie of rotatieteelt genoemd.
Hoewel wisselteelt al tientallen jaren succesvol wordt toegepast, kleven er ook een aantal behoorlijke nadelen aan deze methode. Daar ga ik in een andere blog dieper op in.
Wat is combinatieteelt?
Combinatieteelt is een methode waarin meestal twee verschillende gewassen naast elkaar worden geplaatst. Deze beschermen elkaar tegen plagen. Hét klassieke voorbeeld is de combinatie van ui en wortel. De wortelvlieg wordt door het geurspoor van de ui bestreden en de uivlieg door die van de wortelgeur. Een mooi staaltje natuurlijke gewasbescherming!
Wisselteelt is bij combinatieteelt bijna altijd het uitgangspunt. Ieder vak heeft dus zijn eigen gewassoort. En dat wordt indien nodig gecombineerd met een nuttig gewas.
Een aantal klassieke voorbeelden van combinatieteelt zijn:
- Wortel naast ui of prei tegen respectievelijk de wortel- en uienvlieg
- Knoflook bij aardbeien tegen schadelijke insecten en schimmels
- Afrikaantjes bij aardappels tegen schadelijke insecten
- Basilicum bij tomaten tegen schadelijke insecten en ziektes
Deze combinaties zorgen er dus voor dat de planten elkaar helpen; met hun geur weren ze een plaaginsect waarmee ze het naastgelegen gewas beschermen. Dat kan bovengronds of ondergronds plaatsvinden. Een combinatie kan ook worden gemaakt om schadelijke ziektes in de bodem te voorkomen zoals door het inzetten van knoflook.
En ook de smaak zou verbeteren door bepaalde combinaties toe te passen. Zo zou tomaat beter smaken als je er basilicum naast plaatst. (Ik heb echt mijn best gedaan om verschil te proeven. Maar ik kon geen verschil ontdekken.)
Combinatieteelt is in mijn opinie een lapmiddel binnen de wisselteelt. Dat lapmiddel kan overigens effectief werken! Combinatieteelt wordt namelijk al jaren succesvol toegepast door vele moestuiniers. Maar het kan echt vele malen beter, effectiever, makkelijker. Daarover straks meer.
Goede buren, slechte buren
En dan komen we automatisch uit bij goede buren slechte buren. Als je namelijk gaat googlen op wisselteelt of op combinatieteelt, of je praat er met medemoestuiniers over, dan kom je al snel snel uit op allerlei schema's die aangeven wat je wel en niet mag combineren. Ze noemen dat ook wel goede buren, slechte buren.
Ik heb jarenlang gewassen gecombineerd in onze toenmalige moestuin. Ik bekeek simpelweg de hoogte en breedte van het gewas en zocht daar iets voor wat er qua afmetingen - hoogte en breedte - goed zou passen (van polycultuur had ik nog nooit gehoord).
En toen ik wat meer wilde leren over moestuinieren ging ik googlen. kwam ik al snel op de goede buren, slechte burenschema's. Er zijn er behoorlijk veel te vinden online! Maar misschien is het je ook al opgevallen dat veel schema's elkaar tegenspreken. Het ene schema geeft een bepaalde combinatie aan als goed, het andere schema als slecht. Daar stuiten we al op het eerste probleem.
Daarnaast is de vraag:
- Waarvan profiteren ze dan? De schaduw, de stoffen die de bovengrondse of ondergrondse delen afgeven? De insecten die ze aantrekken? Dat is meestal erg onduidelijk.
- Hoe dicht op elkaar moet je de gewassen zetten om ze van elkaar te laten profiteren?
- Wat is het effect als je slechte buren naast elkaar zet? Minder groei, minder oogst, grotere kans op ziekte of plagen?
- Waarom zouden bepaalde gewassen dan slechte buren van elkaar zijn; zitten ze elkaar in de weg in de bodem, scheiden ze kiemremmende stoffen af, trekken ze plaagdieren aan??? Ook daar is weinig concreets over te vinden.
- En hoeveel afstand moet er dan minimaal tussen de slechte burengewassen zitten om dit schadelijke effect te vermijden?
Het is allemaal erg onduidelijk.
Ik heb veel slechte burencombinaties bewust uitgeprobeerd en kwam tot de conclusie dat ze het vaak prima met elkaar konden vinden. Mijn conclusie is dan ook; die overzichten mag je overboord gooien.
Er bestaan zéker wel onhandige gewascombinaties, maar daar is dan een hele concrete verklaring voor. Daar ga ik in deze serie verder op in.
Nu je weet wat combinatieteelt is, komen we op de volgende vraag.
Is combinatieteelt hetzelfde als polycultuur?
Ik kan daar heel kort en bondig over zijn. Het antwoord daarop is nee. Combinatieteelt richt zich op het plaatsen van een helpend gewas binnen een wisselteeltplan. Er is geen sprake van soortenrijkdom zoals bij polycultuur. Begrijp me niet verkeerd; je hebt met combinatieteelt absoluut minder last van vraat. Maar het kan vele malen effectiever, plezieriger en sierlijker.
Polycultuur richt zich namelijk op soortenrijkdom; het combineren van verschillende gewasgroepen op dezelfde plek. In de officiële informatie die je hierover vindt, wordt er gesproken over het combineren van 2 gewassoorten. Maar in de gedegen polycultuurontwerpen zijn dat er minimaal 4 en in mijn geval zelfs nog meer. Ik combineer namelijk niet alleen gewasgroepen met elkaar, maar in ieder ontwerp staan er ook nuttige bloemen en kruiden. Bloemen zijn overigens niet standaard onderdeel van een polycultuurontwerp ; maar in mijn systeem staan er altijd nuttige bloemen in het ontwerp.
Deze slimme polycultuurmethode heeft verschillende voordelen:
- Ze weren schadelijke insecten voor het naastgelegen gewas
- Ze passen met hun eigen specifieke breedte en hoogte heel goed bij het naastgelegen gewas
- Ze bevorderen bevruchting
- Polycultuur resulteert in meer oogst
- De wortels van de diverse gewassen zitten elkaar niet in de weg in de grond
- De dieperwortelende gewassen trekken vocht omhoog waar omliggende gewassen ook van profiteren
- Ze bevorderen de bodembalans
Tussentijdse conclusie is dus:
Hoewel het woord combineren dus voorkomt in polycultuur; je combineert verschillende gewasgroepen met elkaar – is het in mijn opinie niet hetzelfde als combinatieteelt.
In wisselteelt worden de 6 gewasgroepen zoveel mogelijk van elkaar geïsoleerd. Bij combinatieteelt maak je binnen de wisselteeltmethode hier en daar een combinatie met een helpend gewas.
Bij polycultuur combineer je juist zoveel mogelijk gewasgroepen in een vak met elkaar, altijd aangevuld met kruiden, en in mijn systeem ook altijd met nuttige bloemen.
Mozaïekmethode
Steeds vaker is er waardevolle informatie te vinden over polycultuur. Toch is de praktische kennis en ervaring nog relatief beperkt en mist de informatie een aantal essentiële basiselementen. Als je op de lange termijn een succesvolle moestuin met polycultuur wilt opbouwen, is een goed begrip van die basis cruciaal. In mijn nieuwe moestuinboek Thuis in de moestuin ga ik hier uitgebreid op in.
Het heeft jaren van testen en verfijnen gekost, maar ik kan met zekerheid zeggen dat de methode die ik ontwikkelde niet alleen overzichtelijk en efficiënt is, maar ook bijzonder prettig werkt. In een moestuinbed van 120 bij 250 cm kweek ik moeiteloos 15 tot 20 verschillende gewassen—en dan heb ik het alleen nog over de zomerteelt. De lente- en herfstteelten (ook wel voor- en nateelt genoemd) komen daar nog eens bovenop!
Door jarenlang te experimenteren met combinaties en ontwerpen, ontwikkelde ik een werkwijze die zowel divers als praktisch is. Ik onderzocht verschillende modellen, testte hoe intensief gewassen gecombineerd konden worden en hoe dit toe te passen was in verschillende seizoenen. Hieruit ontstond de mozaïekmethode: een slimme, toegankelijke en esthetisch aantrekkelijke manier om diverse gewassoorten, kruiden en bloemen te combineren. Daarbij speelt hoogteverschil een belangrijke rol. Door planten van verschillende hoogtes strategisch te plaatsen, benut je de ruimte nog efficiënter. Veel moestuiniers hebben deze aanpak inmiddels ontdekt en bevestigen wat ik zelf al wist: het werkt ongelofelijk eenvoudig én doeltreffend!
De 16 voordelen van de mozaïekmethode
- Tot 60% meer oogst
- Aanzienlijke afname van plagen, vraat
- Aanzienlijke afname van ziektes
- Aanzienlijk minder onkruid
- Een oog(st)strelende moestuin vol kleur, structuur en gelaagdheid
- Jaarrond oogst
- Enorme variatie aan gewassoorten
- Geen onnodig lege plekken in je moestuin
- Toename van de biodiversiteit
- Minder geld kwijt aan externe gewasbestrijdingsmiddelen
- Minder energie kwijt aan het beschermen van je gewassen
- De bodemgezondheid neemt toe en onderhoud je op een eenvoudige manier
- Minder – tot geen – geld kwijt aan meststoffen
- Meer zelfvoorzienend kunnen leven
- Minder stress of onzekerheid bij het maken van je moestuinplan
- Meer vertrouwen in wat je kunt doen en hoe je dit aanpakt
Mijn mozaïekmethode kun je in kleine en ook grotere tuinen toepassen en is ideaal voor de moestuinier die een sierlijke én productieve moestuin wil hebben, veel verschillende gewassen wil combineren en jaarrond wil kunnen oogsten. Frank Anrijs noemde zelfs in een van zijn podcasts dat ik nog intensiever combineer dan hij doet met hun systeem van schijnbare chaos. Een heel groot compliment van deze geweldige pionier!
Wil jij hier ook mee aan de slag? In Thuis in de moestuin vind je praktische schema’s, heldere stappenplannen en doordachte ontwerpmodellen, plus een schat aan informatie over alles wat met moestuinieren te maken heeft. Je vindt het boek in je lokale boekhandel, bij bekende webshops én rechtstreeks via mijn website. Bestel je via mijn website, dan krijg je bovendien exclusieve toegang tot mijn masterclass Polycultuur met een mooie korting; een aanbod dat nergens anders beschikbaar is!
- - -
Meer leren over de verschillen tussen wisselteelt en polycultuur? Lees deze blog.
- - -
Meer moestuininspiratie? Meld je aan voor mijn maandelijkse moestuinnieuwsbrief.
- - -
Deze blog is een onderdeel van een serie over polycultuur in de moestuin.
