Het lijkt of we nergens anders meer aan denken... Slakken. Vorig jaar hebben enorm veel moestuiniers hun lenteoogst zien verdwijnen door ladingen slakken. Dit jaar valt het mee door de droge lente. Er komen tal van tips en adviezen voorbij over hoe je slakken kunt 'bestrijden'. Een aantal zijn enorm achterhaald en niet effectief, een aantal zijn desastreus voor de biodiversiteit en een aantal zijn zeer dieronvriendelijk. En wat vooral opvalt; er wordt amper gekeken naar een effectieve lange termijn-aanpak. Ik snap dat we willen genieten van onze oogst. Daarom deze blog!
Slakken zijn een onderdeel van het ecosysteem. Ze hebben hun eigen unieke functie als opruimers van organisch materiaal, aas en schimmels bijvoorbeeld. En op hun beurt dienen ze als voeding voor andere (nuttige) dieren in de voedselketen. Zo lang de slakkenvraat tot een acceptabel niveau blijft en we een groot deel van onze planten behouden is er in principe niets aan de hand. Maar het lenteseizoen van 2024 was wel heel bar voor veel moestuiniers! Het evenwicht is verdwenen dankzij de zachte winter en een natte lente. Ik zag foto’s voorbijkomen van planten die massaal worden bevolkt door naaktslakken en veel moestuiniers raken zelfs gedemotiveerd. De naaktslakken en segrijnslak zijn de grootste boosdoeners.
De huisjesslak en de naaktslak
De segrijnslak is een veel voorkomende huisjesslak in onze tuin. Hij heet dode plantresten op maar slaat ook zeker geen vers groen blaadje over. De lookglansslak schijnt ongevaarlijk te zijn en eet zelfs slakkeneitjes; koesteren dus! Lees hier meer over de lookglansslak.
De naaktslakken zijn sinds jaren in opmars in Nederland. Invasieve soorten zijn onder andere Deroceras invadens en de Arion vulgaris. Deze laatste heeft zich gekruist met de inheemse naaktslak. Gevolg? Een naaktslak die zich in onze contreien enorm thuis voelt en behoorlijk huishoudt. Meer informatie lees je op de website van Velt. De tijgerslak ik een naaktslak die zowel andere naaktslakken eet als organisch materiaal.
Ik geef je graag mijn tips en gedachtenspinsels mee om voor de lange termijn en de korte termijn iets te doen tegen slakken.
Wat kun je nú doen, en wat beter niet?
Slakken rapen
Wil je iets doen tegen slakken? Dan zit niets anders op om het teveel aan slakken, die op hun beurt ook weer voor nageslacht zorgen natuurlijk, ’s avonds na zonsondergang gaan rapen. De een zet ze uit in het bos, de ander fietst naar een weiland en weer iemand anders doet ze in de gftbak. Waar jij voor kiest is aan jou. Denk bij het uitzetten wel aan de locatie; want je wilt geen problemen bij een ander veroorzaken met jouw slakken. Ik zette ze in een hondenveldje uit, voldoende afstand van ons huis. Maar... de aangrenzende huizen met tuinen kunnen met zo'n actie extra last ondervinden. Prettig voor mij maar niet heel erg sociaal. Daar ben ik dus mee gestopt. En vergis je overigens niet in welke afstand jouw slak kan afleggen; een paar meter verderop uitzetten heeft geen nut. Ze komen gewoon weer terug! Daar lees je hier meer over.
Korrels
Slakkenkorrels zijn effectief. Maar zijn korrels nu wel of niet giftig voor dieren die deze dode slakken vervolgens eten?
Slakkenkorrels waar de stof metaldehyde in zit zijn sowieso een no go. Niet alleen de slak sterft, maar ook egels en vogels die de slak vervolgens eten ondervinden hier zeer nadelige gevolgen van. Lees dit artikel voor meer info. Slakkenkorrels op basis van ferrisfostaat zou alleen schadelijk zijn voor de slak zelf en niet voor andere dieren en insecten.
Knippen
Slakken knippen vind ik een van de luguberste dingen die ik me kan bedenken om slakken te bestrijden. Korrels geven of in de gftbak gooien is anoniemer en knippen vraagt een lugubere actie (in mijn ogen). Ik zal dat niet doen. Toch is er ook iets voor te zeggen, als ik er zo objectief mogelijk naar kijk. Ik zal dit proberen uit te leggen.
Als je de voeding van vogels en kikkers grotendeels weghaalt, kan het gevolg zijn dat deze beesten ook deels je tuin niet meer bezoeken. En dan zadel je jezelf op met een probleem voor de langere termijn. Knippen en terugleggen op de grond zorgt voor voeding van het andere tuinleven. Ze bevatten geen inhoudsstoffen van schadelijke slakkenkorrels of aaltjes.
Ik snáp de denkwijze maar ik waag mij niet aan deze lugubere aanpak.
Havermout
Havermout komt er vaak voor als tip. Een slak houdt van havermout en eet dit op. Droogt vervolgens uit van de havermout en dient als voer voor onder andere egels. Probleem opgelost zou je zeggen! Een dieronvriendelijke oplossing als je het mij vraagt. En havermout is voor een egel ook niet gezond en zorgen we dus voor een nieuw probleem; zieke egels. Havermout zou daarnaast ook muizen en zelfs ratten aantrekken.
Zout
Ja, zout doodt slakken. Maar het is een zeer onvriendelijke manier en hopelijk doen we ons best om met respect om te gaan met het tuinleven, ook al vreten ze onze planten op. Grote hoeveelheden zout zijn daarnaast ook nog eens slecht voor het bodemleven. Niet aan te raden dus.
Bierval
De verdrinkingsdood door een bierval is ook zeer effectief maar ook hier is het een zeer onvriendelijke manier om van slakken af te komen. Daarnaast verzuipen niet alleen slakken maar ook tal van andere kleine diertjes en insecten; die je juist nodig hebt als natuurlijke vijanden in een natuurlijk moestuin. Mocht je persé een bierval willen gebruiken, graaf de bierval dan niet helemaal in maar laat de rand iets uitsteken zodat insecten er niet in tuimelen.
Kippen en loopeenden
Als je er ruimte en tijd voor hebt: kippen of loopeeinden houden van slakken! Hoewel ik ook hoor van ervaringsdeskundigen dat kippen en loopeenden ook hun slakkentax kunnen bereiken. Deze tuindieren zouden dus kunnen helpen bij een teveel aan slakken maar verwacht er ook geen wonderen van. Kippen- en eendenpoep is een waardevolle gift voor de composthoop.
Aaltjes
Aaltjes parasiteren de naaktslakken waardoor deze stopt met eten en sterft binnen twee weken. Ik lees allerlei claims over aaltjes. Het zou alleen werken op de slakken. En het zou ook werken op teken en zelfs nuttige insecten kunnen doden. Dit is behoorlijk tegenstrijdige informatie waardoor ik aaltjes niet in eerste instantie aanraad.
Planten bedekken
Gelukkig hebben we hier niet veel meer dan anders last van slakkenvraat. Maar m’n kwetsbare planten bescherm ik ’s nachts door er een afgesloten glazen pot/stolp overheen te zetten. Vooral als ik maar een exemplaar heb, neem ik het zekere voor het onzekere.
Nadeel is dat je deze er ’s morgens weer vanaf moet halen omdat je plant anders overdag in een broeikas staat; ook niet bevorderlijk. Met een moestuin aan huis is dat voor mij heel makkelijk. Als je iedere ochtend naar het volkstuincomplex moet fietsen is dat misschien een ander verhaal.
Wat bij mij ook zo’n 90% effectief werkt is plastic potjes zonder bodem over de plant heen te plaatsen. De hoek om over de scherpe rand weer naar beneden te kruipen is voor veel slakken niet te maken. Maar! Niet ieder potje werkt; heeft te maken met onder andere de afmeting en hoe je ‘m op de bodem zet. Hier gelden dus wel degelijk wat aandachtspunten voor.
Foto 1:Dit werkt niet: de slak kan vanaf het potje het blad bereiken.
Foto 2: Dit werkt bij mij zeer effectief: de slak kan de bocht niet maken om over het randje aan de binnenkant van de pot naar beneden te kruipen. Pas de hoogte en breedte van de pot dus aan op het formaat van je plant.
Koperdraad
Slakken zouden niet van koper houden. Daarom werken sommige tuiniers met koperdraad of koperstrips om hun bakken. Dat kan behoorlijk in de pegels lopen en als je in vollegrond werkt heb je hier weinig aan.
Koperen sponsjes
Slakken zouden om die reden koperen sponsjes ook niet prettig vinden; als je deze om je plantje zet zou de slak hier dus in theorie niet overheen kruipen. Hier heb ik zelf ook geen ervaring mee. Het lastige is dat ik als niet van alles wil aanschaffen; ik wil zoveel mogelijk met de natuur mee bewegen, observeren wat er gebeurt en zo min mogelijk ingrijpen. Als ik om al mijn 100 kwetsbare planten een sponsje moet leggen gaat dat tegen mijn visie in.
Eierschalen, stekelige stakken, dennenappels, zand, koffieprut…
Helaas werken deze trucjes niet of niet afdoende. Je kunt het proberen maar velen gingen je voor met tegenvallend resultaat. Men zegt dat hoe meer cafeïne de koffieprut bevat, hoe beter het werkt.
Tussentijdse conclusie
Veel van deze tips rouleren op social media en sommige zijn best effectief te noemen maar erg dieronvriendelijk, duur in aanschaf en op lange termijn kunnen ze ook contraproductief werken. We missen in al deze tijdelijke oplossingen namelijk de lange termijnvisie.
De lange termijn
Over het algemeen werkt een lange termijnoplossing beter dan het jaar in jaar uit toepassen van bovenstaande tijdelijke oplossingen. Het zal resulteren in een diepere en effectievere uitwerking en het zal je veel tijd, moeite en ook geld besparen als je je richt op de lange termijn.
Natuurlijke vijanden door biodiversiteit
Hoe meer natuurlijke vijanden van de slak je in de tuin aantrekt; hoe minder last van slakken je hebt. Dat is de theorie. En die geldt in praktijk in principe ook. Tenzij je een zachte winter en een natte lente hebt die de natuurlijke balans dit jaar enorm verstoort…
Maar nog stééds is mijn advies: zet sowieso in op een natuurlijke tuin met een enorme diversiteit aan (inheemse) planten, onkruiden, struiken, bomen, een waterpartij die amfibieën (slakkeneters!) aantrekt. Hoe biodiverser jouw tuin is, hoe groter het aandeel van het tuinleven wordt. Van parasiterende insecten, hongerige kevers tot en met vogels zich thuis in je tuin. En zij helpen mee met het natuurlijk evenwicht van je tuin.
Daar heb je natuurlijk vannacht nog helemaal niets aan. Maar moestuinieren betekent ook: vooruitkijken. Ga er dus nu mee aan de slag! Je zult zien dat het je tuin veerkrachtiger maakt.
Egels?
Egels eten wel zo’n 40 slakken per nacht, sommigen stellen wel tot zo’n 80 zelfs. Die willen we dus massaal naar onze tuin lokken! Zelf gaf ik dat advies ook. Totdat ik leerde dat (naakt)slakken parasieten bij zich dragen waar egels enorm ziek van kunnen worden als ze deze slakken eten. Bij het eten van grote hoeveelheden slakken verzwakt een egel en kan zelfs overlijden. Egelopvangcentra hebben hun handen vol aan verzwakte, zieke egels. Een egel kan het best zo min mogelijk slakken eten… Is dat even balen!!! Lees hier meer.
Egels eten liever kevers, rupsen, regenwormen, kleine muisjes, eieren. Helaas; het klonk zo mooi maar de egel is dus ook niet de oplossing! (Er is een duidelijkere uitleg, maar ben nog op zoek naar het juiste artikel hierover.)
Now what…??!!
Als je plek hebt voor een vijver... DOEN! Je trekt er kikkers, padden en/of salamanders mee aan. En die houden enorm van slakken. Als je zelfs een speciekuip ingraaft als vijvertje zul je er al profijt van hebben. In mijn boek Thuis in de moestuin lees je het stappenplan voor het aanleggen van een natuurlijke (mugvrije!) vijver, inclusief beplantingsplan.
Geen mulch?
Een aantal toonaangevende tuiniers zijn gestopt met mulch op hun bedden te leggen omdat slakken hierin gedijen en hun eitjes hierin leggen. Is wat voor te zeggen! Maar tegelijkertijd zorgt een gezonde bodem (dankzij mulch) voor sterkere planten. Een plant met een goede weerstand is sowieso normaliter – los van deze excessen – beter bestand tegen slakkenvraat.
Voorbeeld 1: Ik legde wat verlepte palmkoolblaadjes op de bodem naast de koolplanten. Waar trof ik naaktslakken aan? Jup! Op de geplukte palmkoolbladeren en het jonge plantgoed ernaast bleef onaangetast.
Voorbeeld 2: twee spruitkoolplanten stonden naast elkaar waarvan de een kwijnde en de ander er vitaal uitzag. ’s Avonds trof ik alleen slakken aan op de kwijnende plant.
Dit is geen garantie maar geeft toch zeker wel te denken. Dus zet sowieso in op sterke planten dankzij een gezond bodemleven. En mulch kan daar absoluut een zeer belangrijke bijdrage aan leveren! Mijn Jip & Jannekeredenatie is dat een slak toch wel eitjes legt. Als je geen mulch hebt, dan vindt de slak vast wel een andere plek voor de eitjes.
Eitjes vangen
Nogmaals; slakken hebben echt hun onmisbare plek in de ecologische keten. Maar een teveel ervaren we als heel vervelend. Eén slak legt met gemak 600 eitjes per jaar. Je kunt daarom in het vroege voorjaar op zoek gaan naar slakkeneitjes om de populatie ietwat te kunnen controleren. Zoek onder stenen, mulch, hoopjes plantafval, tussen een opstaande rand en wat onkruid dat er tegenaan groeit en in je composthoop.
Conclusie
Er zijn zeker wel maatregelen die je kunt nemen voor de lange termijn. Een biodiverse natuurlijke tuin is sowieso ábsoluut aan te raden! Maar er zijn zoveel omstandigheden en variabelen die wel of niet tot een (korte termijn) succes kunnen leiden. De natuur is slaktechnisch dit jaar helaas erg uit balans en we zullen onze weg hierin moeten vinden. De natuur herstelt wel weer en zo’n slakkenjaar is an sich helemaal niet rampzalig voor de natuur zelf. Maar wel voor ons als moestuiniers; hebben we hard gewerkt en zien we de potentiële oogst in rook opgaan! Dat is erg moeilijk te verkroppen.
Welke gewassen zouden minder aantrekkelijk voor slakken zijn?
Mijn advies is: blijf kijken naar wat wel lukt en naar wat je wel hebt. Misschien moet je voor nu de gewassen die slakgevoelig zijn niet willen kweken. Denk aan erwtjes, groene kropsla maar ook dahlia’s bijvoorbeeld. Dat is dit jaar bijna vragen om problemen.
Welke planten zouden dan misschien beter zijn? Ook hierin wijkt veel af als het bijvoorbeeld een heel vochtig voorjaar is. Afrikaantjes, knoflook en tomaten werden normaal overgeslagen door slakken, maar dit jaar hebben ze hun menu veranderd. Het lijken wel allesvretertjes geworden.
Ik geef je tot slot vier tips die je kunnen helpen.
Tip 1: Kleur en structuur
Hoe stekeliger planten zijn, hoe minder ze in trek bij slakken zijn. Mijn gekrulde andijvie is niet heel populair bijvoorbeeld, en mijn rode eikenbladsla ook niet. Zet dus vooral in op krullend, gekarteld en rood en bruin blad. Wellicht wil dit bij jou ook wel.
Tip 2: Kweek binnen voor
Ik zaai zoveel mogelijk voor en laat mijn pootgoed binnen ontwikkelen tot relatief grote planten. Piepkleine zaailingen zijn snel opgegeten; een grote plant kan beter tegen wat vraat.
Tip 3: Kweek extra voor
Extra voorzaaien is geen overbodige luxe. Valt iets ten prooi aan slakken (of in mijn geval vogels…), dan heb je altijd nog iets achter de hand. En het teveel kun je in je omgeving uitdelen!
Tip 4: Plant gespreid uit
Het meest gebruikte nieuwe woord van 2024 was: UITPLANTANGST (dankzij Rudy van @rudyzijnenhof). Plant je zaailingen niet in een keer uit maar probeer eerst een deel en zie wat er de volgende dag van over is. Valt het mee? Plant dan een volgende batch uit. Valt het tegen? Laat ze dan nog wat groter worden binnenshuis.
En als niets werkt: veldbedje in je moestuin en nachtdienst draaien! (Een beetje humor moeten we er maar in houden toch!)
TIP een slak keert graag terug naar de plant waar hij al van heeft gegeten. Vraag je dus af of je een aangevreten plant dus niet beter kunt laten staan in plaats van te verwijderen!
Mijn persoonlijke mening
De basis voor onze tuin is: een natuurlijk evenwicht bereiken en onderhouden door biodiversiteit.. Hierdoor zijn er voldoende natuurlijke vijanden waardoor de slakkenpopulatie onder controle blijft. Maar de wereld is niet altijd ideaal, waardoor we voor de keuze worden gesteld: toekijken en je verlies nemen, of deels of helemaal ingrijpen? Ik kies dan voor de tweede optie: deels ingrijpen, op de meest natuurlijke en diervriendelijke manier.
Als ik ervoor zou kiezen om dan maar mijn verlies te nemen en bij mijn biosuper en bioboerderij mijn groente te halen…; wie zegt dat er daar geen aaltjes, korrels of andere methodes worden toegepast? Daarom kies ik er voor nu voor om een deel te rapen als ik excessen constateer. En de invasieve naaktslak raap ik sowieso. Die gaan nu zelfs de gft-kliko in, waar ik ze voorheen elders uitzette. Invasieve niet inheemse slakken hoeven naar mijn mening niet gepamperd te worden door ze elders uit te zetten. Want als iedereen ze naar het bos zou brengen: zou dat van invloed zijn op het dieren- en plantenleven aldaar?
Laten we elkaar dus vooral inspireren met informatie die past bij natuurlijk moestuinieren en die bijdraagt aan het vergroten van de biodiversiteit in onze nabije omgeving. Laten we ons richten op een natuurlijk evenwicht voor een effectief effect op de lange termijn in plaats van reactievoetbal.
Houd de moed erin!
Een tuin heeft ieder jaar z’n uitdagingen. We kunnen de natuur niet dwingen, dat blijkt ook nu weer. In 2024 waren het de slakken. (Ik schrijf deze blog als het eind mei 2024 is.) Wie weet dat het in juni wat beter wil lukken allemaal. Wie weet kun je wat andere gewassen proberen die minder in de smaak vallen?
Probeer ondanks de frustratie te kijken naar wat er wel is. Misschien heb je wel een vogelhuisje waar koolmeesjes zijn uitgekomen, misschien heb je een vijver aangelegd waar de kikkervisjes nu in zwemmen of misschien staat er een prachtige distel te bloeien die dankzij een windkado zomaar in je tuin terecht is gekomen. Misschien lukt het om je doel van oogst te veranderen naar een ander doel? Het aanleggen van een natuurvijver, overschakelen naar een natuurlijke moestuin, een insectenhotel, een bloemenweide, het bouwen van een kas…
De tuin leert ons om om te denken. Dat is soms bloedirritant vind ik zelf, maar het is tegelijkertijd ook waardevol en helpt om te relativeren en om dankbaar te zijn voor wat we hebben. Bedenk eens: we verhongeren niet, we hebben een dak boven ons hoofd; we hebben een tuin, een balkon of een patio! Ook dit seizoen gaat weer voorbij en de toekomst zal ons mogelijkheden blijven geven. Maar voor nu is er vast wel iets waar je dankbaar voor kunt zijn.
= = =
Wil je mij en mijn werk supporten? Deel deze blog onder je moestuinvrienden, schaf mijn boek(en) of cursus aan of volg me op instagram of facebook.
