Ooit gehoord van de hooikist? Dit was vroeger een veelgebruikte oplossing om je eten te garen zonder daar energie voor te gebruiken. Vroeger was het noodzaak om zo effectief mogelijk gebruik te maken van energiebronnen; ze waren er niet in overvloed, zoals we nu gewend (verwend) zijn. Ik houd enorm van grootmoeders oplossingen. Vaak zijn ze duurzamer, goedkoper en minder belastend voor de planeet en alles wat erop leeft. Zo ook de hooikist. In deze blog leg ik uit wat een hooikist is. En hoe je de 'techniek' erachter kunt gebruiken; ook als je zelf geen hooikist hebt.
De hooikist van vroeger. (Foto: www.lowtechmagazine.be)
Hoe werkt een hooikist?
Het woord zegt het eigenlijk al: een kist met hooi. In het midden zat er een gat en daar zette je de pan met hete inhoud in. De kist en het hooi hebben een isolerende werking waardoor de hitte in de pan goed vastgehouden blijft. Hierdoor gaart de inhoud van de pan zónder dat je hier een oven, kookplaat of fornuis voor nodig hebt! In plaats van het garingsproces op het fornuis te laten plaatsvinden; gebeurt dit dus zonder gebruik te maken van energie.
De hooikist werd later ook wel hooimadam genoemd; de doorontwikkelde versie van de hooikist. In plaats van een kist met hooi werd er een soort pannenslaapzak ontwikkeld waar de pan wordt geplaatst en boven wordt dichtgesnoerd.
Wat een prachtige uitvoering! (Foto: www.walkerland.ca)
Hoe pas je de techniek toe zonder een hooikist?
Ik wilde al tijden zelf een hooikist maken. Maar uiteindelijk neemt zo'n kist ook weer plek in. Wij wonen niet ruim en dus moet ik keuzes maken in wat ik wel en niet in huis heb/neem. En gelukkig kun je príma zonder een hooikist je eten garen. Je maakt gewoon gebruik van de techniek achter de hooikist. Het gaat erom dat je iets verhit op het vuur en daarna zonder extra energie deze hitte zo goed en zo lang mogelijk in de pan houdt.
Wat kun je gebruiken om de hooikisttechniek toe te passen?
- Een product met een niet zo lange garingstijd (zoals pap, appelmoes of rijst): ik pak de pan meestal in in twee (oude) handdoeken of zelfs een schort. Niet sexy, maar het werkt wel. Ik laat het gewoon op de gaspit staan (uiteraard zonder gas!) en iets later is de inhoud gaar en ook nog warm
- Veel mensen wikkelen de pan in een dekbed, slaapzak of deken (sommige mensen zetten de pan zelfs in bed!)
- Een jas, vest of warme trui(en) kunnen ook goed werken.
- Ik gebruik ook regelmatig mijn bankdeken
- Voor langdurige warmte is mijn schapenvacht i-de-aal. Zelfs na 6-8 uur is de pan gewoon nog steeds ontzettend heet en heb ik een pannenlap nodig om de pan uit het vachtje te halen!
Ik vind het persoonlijk hygienischer om mijn eten niet in het dekbed te garen waar ik vervolgens 's nachts weer onder slaap. Dat is uiteraard meer het idee dan dat het zorgt voor een epidemisch gevaar (LOL). Maar vooral als je gasten hebt, is het wel zo prettig om niet een dekbed of vest te gebruiken dat al is gebruikt. Hangt er nog een oude winterjas aan de kapstok die geen dienst meer doet? Bij deze kun je deze upcyclen!
Pak je pan in en bespaar wekelijks uren energieverbruik!
Gebruik altijd een doek om je deken of schapenvacht te beschermen
En nu: wachten en geld besparen!
Nog wat aanvullende tips:
- Je kunt eventueel aanvullend een krat of kist gebruiken, waarin je een dekend drapeert en de pan in zet. Sluit de bovenkant uiteraard goed af
- Om je deken schoon te houden wikkel je je pan het beste eerst in een (oude) theedoek
- Zorg dat er geen/zo min mogelijk kieren of gaten zijn in het pakketje
- Schapenvacht aanschaffen? Informeer dan alsjeblieft naar de herkomst, zodat je zeker weet dat er geen uitbuiting heeft plaatsgevonden. Er bestaan viltvachten waarvoor geen huid gebruikt wordt en er zijn kuddes 'wilde' schapen die niet worden uitgebuit voor hun vlees of wol. Check bijvoorbeeld de website van Hannah Christina!
Hoe lang duurt het garen?
Mijn ervaring is dat het garen iets langer duurt dan op het vuur. Hoe veel langer het duurt hangt af van hoe goed jouw isolatiemateriaal werkt uiteraard. Het is een kwestie van zelf uitproberen. Ga gemiddeld uit van de helft meer garingstijd dan op het vuur.
Ga je groente garen met de hooikist(techniek)? Denk niet dat je product helemaal onder water moet staan om te garen. De hitte in de pan is genoeg voor de garing. Een laagje water volstaat. De kans op knoeien is dan ook minimaal. En een gratis tip: gooi het kookvocht niet weg! Het bevat veel gezonde stoffen. Dit kookvocht kun je gebruiken om je soep of saus mee aan te lengen, drink het desnoods op (mijn vader drinkt het kookvocht van de wortelen en uien voor de hutspot zelfs op hahahaha) of voed je planten ermee. In het laatste geval moet het kookvocht dan geen zout bevatten.
Ook om iets warm te houden, als je bijvoorbeeld lang aan het tafelen bent, kun je de hooimadamtechniek gebruiken. Vaak gebruiken we een oven om gerechten warm te houden; maar het kan dus nóg zuiniger! Houd er wel rekening mee dat een krokant korst verdwijnt door de stoom.
Energie besparen zonder daar iets voor te hoeven aanschaffen:
gebruik de hooimadamtechniek met spullen die je in huis hebt. (Foto unsplash.com)
DIY als winterklusje!
Je kunt natuurlijk een moderne variant van de hooikist kopen. Maar hoe leuk is het om een Do It Yourself recycleversie te maken! Informeer in je omgeving of er iemand is die een oud dekbed of slaapzak heeft, breng een bezoekje aan de kringloop winkel. Je maakt in een handomdraai een "pannenslaapzak" (pannentent vind ik ook een hele leuke term!). Ik zocht twee patronen voor je op:
https://duurzamerleven.nu/blog/duurzaam-koken-met-een-hooimadam/
http://aad-actief.blogspot.com/2018/09/hooimadam-zelf-maken.html
Zelf vraag ik me af of je niet beter twee lagen dekbed/slaapzak kunt gebruiken.
En word je panisch van een patroon? Knip een grote cirkel uit het dekbed, naai er een zoom in en trek er een koord doorheen. Als je het koord dichtsnoert moet de pan volledig worden omvat door het dekbed.
Hooimadam zelf maken uitleg door Mevrouw Tok
Voor welke bereidingen is de hooikist geschikt?
Alles wat garingstijd nodig heeft kan in de hooikist garen. Vooral als het om een langere garingstijd gaat zal je daar echt op besparen, maar een pannetje pap kan er uiteraard ook in. Ik maak een lijstje voor je met wat inspiratie.
- rijst
- boekweit
- quinoa
- pasta
- aardappels
- pompoen
- groente (sperziebonen, broccoli, erwten, koolrabi, boerenkool, bloemkool*) bijvoorbeeld)
- stoofpotje
- pap
- soep
- saus
- stoofpeertjes
- appelmoes
- peulvruchten *)
- pannenkoeken *)
- yoghurt *)
Bloemkool
Ik vergeet nog wel eens dat er wat staat na te garen. Ik ben fan van beetgare groente en dat gaat dus in sommige gevallen mis. Bij bloemkool zet ik tegenwoordig een timer. Want toen ik die na zes uur weer ontdekte (ik kook vaak tegelijkertijd verschillende gerechten zodat ik voor enkele dagen weer voorraad heb; preppen!) was de lucht een beetje 'rufterig' zoals Collin en ik dat omschrijven en de bloemkool was ook z'n mooie witte kleur kwijt. Als je eenmaal hebt uitgevonden hoe lang het hooikistgaren bij jou duurt is het raadzaam een timer te zetten!
Peulvruchten
Deze laat ik de helft van de kooktijd op het vuur, en daarna gaat de pan góed ingepakt in mijn schapenvacht. Ook hier geldt weer; uitproberen en kijken hoe het met jouw spullen werkt. (Een snelkookpan zal ongeveer net zoveel tijd kosten - misschien zelfs iets minder; ook een zeer goede optie dus; je vindt er veel op marktplaats!).
Pannenkoeken?
Maar ik leerde dit vroeger van mijn moeder. Ze bakte de pannenkoeken aan beide kanten, maar niet heel lang. Naast de koekenpan stond een pan met heet water met een bord erop en een deksel. De pannenkoeken schepte ze na deze kort te hebben gebakken, op het bord dat warm werd gehouden door het hete water eronder. Het nagaren van de nog ietwat rauwe binnenkant van de pannenkoek gebeurde dus op de stapel; de pannenkoeken hielden elkaar ook nog eens warm! Dus eigenlijk paste ze ook een soort hooikisttechniek toe. De pannenkoeken bleven warm én er was minder baktijd nodig! Mijn mama was heel vindingrijk, zuinig en uiterst duurzaam; wat heb ik veel van haar geleerd!
Je kunt de hooikistmethode dus ook gebruiken om iets warm te houden. Handig als je gezellige lange etentjes hebt of iets meeneemt naar iemand anders. En moet je nog even snel naar de winkel? Dan is de hooikistmethode uiterst veilig. Geen risico op aangebrand eten of op brand.
Yoghurt
Je eigen soja- of kokosyoghurt maken? Ook dan is de hooikistmethode ideaal. Een moderne yoghurtmaker werkt op stroom. Maar een zeer goed ingepakte glazen pot met verwarmde yoghurt-to-be kun je ook in de hooikist maken. Hij moet wel uren warm blijven dus zorg voor een enorm goeie isolatie en vermijd kiertjes. Een thermoskan werkt ook goed overigens.
Duurzaam leven in de tuin én in huis! (Foto: Ede Totaal)
Rekensommetje
Maak eens een rekensommetje van al die keren waarop je je eten in de pan op je kookplaat laat garen. Of dit nu pasta, rijst, aardappels, groente een stoof, soep of pap is. Je komt dan al snel aan een paar uur per week aan energiegebruik. Als je nu heel veel geld voor je gasverbruik (klik op de link voor 60+ besparingstips!) betaalt en je op gas kookt is dit dus sowieso een uitkomst. Anderen zeggen; wij hebben zonnepanelen op het dak, dus het maakt niet uit.
Maar ook als je zonnepanelen hebt, vind ik dat het energieverbruik zo laag mogelijk moeten blijven. In Jip & Janneketaal uitgelegd: er moeten enorm veel energiecentrales worden bijgebouwd vanwege de enorm toegenomen energievraag. Ook al wordt deze stroom opgewekt uit een van de duurzaamste bronnen; zonne-energie; er zijn wel degelijk grondstoffen nodig om centrales te bouwen en zonnepanelen te produceren en alles te regelen. Hoe minder grondstoffen we nodig hebben; hoe beter het is vind ik. Ik zag laatst op televisie een echtpaar dat 30 zonnepanelen op het dak had en zo heel duurzaam kon leven. Ik moest me even achter de oren krabben... Dus áls je geen gebruik hoeft te maken van welke vorm van energie dan ook; da's altijd beter. Toch?
Succes met de hooikist en het toepassen van jouw eigen hooikisttechniek.
