Bij het aanleggen, uitbreiden of veranderen van je moestuin is een van de belangrijkste beslissingen natuurlijk hóe je je moestuinbedden gaat vormgeven. Ga je moestuinieren in volle grond? Wil je moestuinieren in verhoogde bakken? En hoe hoog moeten die dan zijn? Of ga je moestuinieren op poten? Er zijn allemaal opties.
Belangrijk is dat je goed nadenkt over wat je wilt, wat je belangrijk vindt en ook niet onbelangrijk; wat je budget is.
De (verhoogde) moestuinbakken zijn enorm populair. Vermoedelijk door de vierkante metermoestuinbakken. Een bak ziet ziet er handig en overzichtelijk uit. En ’t is tevens een mooi verdienmodel voor winkels en webshops. Maar als je een moestuin gaat aanleggen hóeft het niet voor de hand te liggen om met bakken te gaan werken. Er is namelijk ook de vollegrond. Ik leg je de voor- en nadelen uit van moestuinieren in vollegrond en in verhoogde bakken.
Het esthetische aspect
Verhoogde moestuinbakken
Een van de redenen om in bakken te gaan moestuinieren is het esthetische aspect. We houden er op een een of andere manier van om onze huizen en tuinen netjes in te richten. We houden van afbakenen, van kaders en overzicht. En daar valt natuurlijk wat voor te zeggen.
Vollegrond
Moestuinbedden aanleggen in vollegrond kan er in eerste instantie minder duidelijk uit zien, vooral als je begint met een leeg oppervlak. Maar ook in vollegrond kun je mooie bedden aanleggen. Desnoods scheid je de bedden wel van de paden door een rijtje stenen, keien, lage tijmstruikjes (direct natuurlijke gewasbescherming!), of spullen waar je makkelijk aan kunt komen en kunt recyclen.
Voordat je daadwerkelijk aan de slag gaat is het goed om eens rustig te gaan zitten en te brainstormen. Als esthetiek een belangrijk uitgangspunt is; welke mogelijkheden zijn er dan om dit vorm te geven? We zijn een klein beetje gehersenspoeld door de houten moestuinbakken, dus bedenk zelf eerst eens welke mogelijkheden er zijn. Daarom is het fijn om te brainstormen, op Pinterest ideeën te gaan bekijken, te bedenken wat voor jou belangrijk is en hoe je dit vervolgens gaat invullen.
Onderzoek welke mogelijkheden er zijn, bedenk wat je blij maakt en uitdaagt en bekijk eerst eens alle mogelijkheden. Vraag je af wat je vanuit gewoonte wilt en vindt en… fantaseer over wat er nog meer mogelijk is. Je zult versteld staan over je eigen fantasie en de mogelijkheden die daaruit ontstaan.
Begaanbaarheid/overal bij kunnen
Verhoogde bak
Het prettige van een verhoogde bak is dat je een verhoogde bak redelijk snel installeren en vult met nieuwe tuinaarde. Je kunt direct aan de slag!
Vollegrond
In volle grond moestuinieren kan die mogelijkheid natuurlijk net zo goed bieden. Als je start met een leeg oppervlak maak je paden door houtsnipperpaden te maken of gras of microklaver in te zaaien. Dat loopt makkelijk als het nat is en het geeft duidelijk aan waar het pad eindigt en je moestuinbed begint.
Belangrijk is – om je groente goed te kunnen blijven bereiken nadat ze flink zijn gegroeid – is de diepte van je moestuinbedden. Denk twee armlengtes: 120 centimeter zodat je je border aan beide kanten tot aan het midden kunt bereiken. Zijn je groentebedden dieper dan dat? Zorg dan voor wat stapstenen zodat je alsnog je planten kunt bereiken doordat het midden van je bed/border toegankelijk is. Het wordt (zowel in bedden als bakken) anders heel lastig om te kunnen oogsten, snoeien of opbinden.
Aan de linkerkant van onze achtertuin plaatsten we vier moestuinbakken. De venkel bloeit als een gek, prachtig! Je ziet me rechts achter met m’n marktplaatstrofee: een oude gare kruiwagen. I love it.
Droogte en waterbesparing
Verhoogde moestuinbakken
Een groot nadeel van moestuinbakken ervaar ik in tijden van droogte.. De grond bij de zijkant van je bakken droogt sneller uit dan de grond middenin je bakken. De zon brandt op het hout en dat heeft een behoorlijk effect op de vochthuishouding van de grond in je bak.
Overigens kan die hogere temperatuur in je bakken ook voordelig zijn. Zo reageerde een instamoestuinder weer dat ze in volle kleigrond moestuinieren maar ook in bakken. In het voorjaar warmen haar bakken sneller op dan de kleigrond.
Hoe zeer je grond uitdroogt heeft ook te maken met de hoogte van je bak uiteraard. Sommige verhoogde bakken hebben slechts een klein opstaand randje, die zelfs waterbesparing kan opleveren omdat – wanneer je gaat wateren – het minder snel wegloopt.
Vollegrond
Bij moestuinieren in vollegrond heb je het uitdrogende effect alleen op de toplaag. De uitdrogende wind en de hitte heeft dus veel minder vat op de vollegrond dan op verhoogde moestuinbedden.
Uitdrogen van de toplaag voorkom je voor een groot deel door te mulchen. De aarde bedekken met een royale laag mulch op zowel vollegrond op je verhoogde moestuinbakken.
Vrieskou
Of het nu door het bovenstaande punt komt of door de temperatuur in de winter… Mijn knoflook die aan de rand van de verhoogde bakken groeiden, zijn meestal minder groot dan die in het midden van de bak. We hebben dus te maken met drogere grond aan de zijranden. Maar de (vries)kou en koude wind heeft ook meer grip op de grond aan de randen dan in het midden van de bakken. Ik stond versteld van het verschil in grootte. Het kan misschien een combinatie van verschillende aspecten zijn.
De temperatuur in de vollegrond zal stabieler zijn dan die van de grond in je verhoogde moestuinbakken. In de zomer zal die aarde warmer zijn en in de winter zal deze juist meer afkoelen. Hoe nadelig dit werkt kan ik niet concreet zeggen, maar door het verschil in grootte van m’n knoflookbollen geeft te denken.
Bodem
Verhoogde moestuinbakken
De keuze om in vollegrond of in bakken te moestuinieren kan ook worden bepaald door de grondsoort . Heb je zware kleigrond, dan zal kost het een tijd om die grond luchtiger te krijgen (mulchen!). Als jouw bodem vol zit met boomwortels of grind, dan ligt de keuze voor verhoogde moestuinbakken ook voor de hand. Ook kunnen moestuinbakken goed werken als je betere drainage wilt hebben of met planten werkt die niet van natte voeten houden.
Vollegrond
Als je zavel of löss in de tuin hebt is het zonde om verhoogde bakken te maken en deze te vullen met tuinaarde. Want wat jij in de tuin hebt is goud! Tuinier je op zand, dan is het zaak om jaarrond te mulchen en jaarlijks een laagje compost op de bodem te leggen. En na een aantal jaar heb je prachtige grond om in te moestuinieren. Kleigrond maak je door jaarrond te mulchen luchtiger doordat je het bodemleven stimuleert.
De grondsoort is bepalend voor wat erop groeit. Op kleigrond gedijen bepaalde planten beter dan op zandgrond en andersom. Wil je bijvoorbeeld keirechte winterpeen kweken maar heb je te maken met kleigrond, dan is een moestuinbak ideaal. Kolen daarentegen zullen het enorm naar hun zin hebben in je kleigrond, dus daar hoef je geen bak voor te bouwen!
Afkaderen van de bedden
Verhoogde moestuinbakken
Werk je in een gemeenschappelijke tuin of heb je kleine kinderen, dan kunnen duidelijk afgekaderde bakken heel handig werken. Iedereen ziet direct waar je wel en niet kunt lopen.
Vollegrond
De vollegrondsbedden kun je natuurlijk ook kaderen door kleine opstsaande randen te maken om je moestuinbedden. Dit kan met hout, steen, balken, dakpannen, keien, boomstronken, tegels en nog veel meer! Zo'n rqnd geeft direct duidelijkheid over waar je wel en niet mag lopen.
Flexibiliteit
Verhoogde moestuinbakken
Je smaak of wensen kunnen veranderen. Soms wil het formaat van je bakken aanpassen. Dat gebeurt nog wel eens als je ontwerpfouten wilt aanpassen bijvoorbeeld. Het kan ook zijn dat je minder rechte lijnen wild en meer organische vormen de tuin wilt. En dan stuit je met bakken al heel snel op grenzen. Een bak ombouwen, verplaatsen, uitbreiden of veranderen van vorm is een beste klus. Verhoogde bakken lenen zich daarnaast niet (makkelijk) voor het maken van een organisch ontwerp.
Een verhoogde bak die je met stenen of halve stoeptegels maakt kun je wél organisch vormgeven zoals je op de foto hieronder ziet!
Vollegrond
Vollegrondsbedden kun je relatief makkelijk aanpassen en uitbreiden. Je kunt de breedte en lengte van je bedden gemakkelijk aanpassen, paden verbreden of versmallen. En je kunt glooiende lijnen toepassen in je moestuin. Vooral als je behoefte hebt aan meer esthetiek, een organisch vormgegeven tuin en wat meer avontuurlijk met je moestuinontwerp aan de slag wilt, biedt vollegrondsteelt je daar makkelijker mogelijkheden voor.
Toen we in onze vorige tuin rond 2002 onze vollegrondbed wilden uitbreiden (ik begon op een stukje van zo’n 2m2!) was het gewoon een kwestie van wat perkgoed verhuizen, gras verwijderen, compost toevoegen en in een half uurtje was het gepiept!
De bekende vierkante tegels kan je heel vaak ergens gratis afhalen. Je kunt er makkelijk mee stapelen en geven je de mogelijkheid om te spelen met vormen.
Lichamelijke klachten
Verhoogde bakken
Als je alles hierboven lees denk je misschien dat ik een moestuinbakkerhater ben… Ik moestuinier dus zelf gedeeltelijk in verhoogde bakken! Met chronische rugklachten door een auto-ongeluk is het voor mij niet meer mogelijk om veel met vollegrondbedden te werken. We maakten daarom in 2015 verhoogde bakken. Vaak pak ik er een klein krukje bij of hurk ik zo ergonomisch mogelijk. Maar rugtechnisch is moestuinieren in verhoogde moestuinbakken een enorme hulp voor me.
Vollegrond
Als je een slechte rug hebt of bijvoorbeeld knieklachten, dan is het fijn om 'hoger' te kunnen werken. Als je geen klachten hebt is werken in vollegrond juist ongelofelijk goed voor je flexibiliteit, core stability en spieren! Zorg altijd dat je ergonomisch werkt, span je buikspieren aan als je bezig bent en maak een juiste squat als je bij de grond werkt. Gezond zijn én blijven zonder blessures is ook bij moestuinieren van groot belang!
Met een redelijk rechte rug hou ik het tuinieren langer uit.
Duurzaamheid
Ik probeer overal het principe “zoveel mogelijk bereiken met zo weinig mogelijk” toe te passen. Hoe minder spullen ik nodig heb om mijn doel te bereiken, hoe kleiner mijn ecologische voetafdruk. “Maar hout is een natuurproduct”, kun je zeggen. En dat is ook zo. Maar onze ‘houtbehoefte’ is behoorlijk groot. Oerbossen worden gekapt en monocultuurbossen komen daarvoor in de plaats. Ookal worden er ook zogenaamde duurzame kapbossen aangelegd: er moet worden gekapt en dit heeft een enorme impact op bijvoorbeeld de biodiversiteit. Ookal koop je gecertificeerd hout, dat omkaderd wordt door een wilde bloemenstrook; dan nog zijn er heel wat grondstoffen nodig om dat in jouw tuin te krijgen: kap, vervoer, productie, opslag bijvoorbeeld.
Een uitzondering wat mij betreft hierop is om recuyclehout te verzamelen van weggeefhoeken, marktplaats en uit verbouwcontainers. En ook hier is het een uitdaging om het esthetische aspect “om te denken”. Niet zo strak, fris en mooi als spullen uit de winkel, die je op basis van jouw smaak en een duurzame visie uitkiest.
Twee soorten ‘sloophout’ waardoor we aan de kopse kant nog wat extra tegels plaatsten aan de onderkant, binnenin de bak. ’t Is soms iets meer gedoe; recyclen. Maar ik vind het geweldig. En kijk dat Franse gietijzeren ornamentje dan, leuk hè…
M’n vader zag dat er ergens damwanden werden vervangen. Mocht ‘ie gratis en voor niks meenemen. Nu krijgen ze een functie in plaats van dat ze vernietigd worden. De gaten dichtten we aan de binnenkant.
Tuinaarde en compost
Verhoogde moestuinbak
Er gaat meestal een enorme hoeveelheid tuinaarde of compost in een verhoogde moestuinbak. Vooral als je begint zul je geen eigen compost hebben, of tuinaarde die je kunt hergebruiken. Dat loopt enorm in de kosten. En ook tuinaarde en compost hebben een impact. Het moet gemaakt worden en de vraag naar tuinaarde en compost is groot. Bedenk dat standaard tuinaarde nog te vaak turf bevat. We zien turf als een mooi natuurproduct en bodemverbeteraar. Maar het winnen van turf heeft eigenlijk alleen maar nadelige gevolgen. Niet alleen komt er CO2 vrij, ook verdwijnt de sponswerking van de aarde en door winnen van veen is er heel veel biodiversiteit verloren. Lees hier meer.
Vollegrond
Je kunt je voorstellen dat het aanleggen van vollegrondbedden en het verbeteren van de bodem waarop je je bedden wilt aanleggen, veel minder tuinaarde, compost nodig heeft. Een laagje tussen 5 en 15 centimeter (afhankelijk van je bodemtype) als je voor het eerst bedden aanlegt is al voldoende om te kunnen starten!
Wieden
Een aantal instamoestuinders stuurden n.a.v. mijn poll een berichtje over onkruid wieden. Enkelen vertelden dat ze meer moeten wieden in de vollegrond dan in de moestuinbakken. Waar zou dat aan kunnen liggen? Waarom zou in bakken minder onkruid groeien?
Ik ben geneigd om te denken dat er meer zaad in vollegrond ligt opgehoopt. Mestuinbakken bevatten over het algemeen relatief vaak aangekochte grond. Als je een volkstuin overneemt of je bestaande achtertuin deels inzet als moestuin, heb je te maken met een langere voorgeschiedenis. En de kans dat daar meer onkruid groeit lijkt me dan groter.
Daarnaast zou het kunnen dat moestuinbakken minder gespit worden. Door te spitten haal je zaad omhoog dat gaat ontkiemen zodra het aan de oppervlakte komt.
Als ik mijn vollegrondbedden vergelijk met mijn moestuinbakken zie ik in onze tuin weinig verschil. Dat komt deels omdat ik heel veel onkruid niet zozeer zie als onkruid maar als eetbaar kruid, waardplant of iets anders. Daarnaast mulch ik royaal en pas ik intensieve beplanting toe waardoor onkruid amper kan kiemen.
Mixen en matchen
Mixen en matchen kan natuurlijk ook! Je kunt werken met zowel de vollegrondsbedden als in verhoogde moestuinbakken. Onze bessenstruiken, fruitbomen en enkele vaste planten zoals rabarber en aardpeer groeien in vollegrond, net als heel veel eetbare bloemen, inheems planten en de fruitboomgildes. En de eenjarige planten waar ik vaak bij moet, staan in verhoogde bakken om mijn rug te ontzien.
Bakken op poten
Er bestaan ook moestuinbakken op poten. Als je lichamelijke beperkingen hebt is dit uiteraard een hele goeie optie. Maar het nadeel van een bak op poten is dat je het contact met de bodem mist, terwijl bodemleven van groot belang is voor sterke, vitale gewassen. Als je de keuze hebt voor contact met de bodem, adviseer ik om daarvoor te kiezen.
De grond droogt nóg sneller uit in bakken op poten dan verhoogde moestuinbakken. En bedenk dat je bepaalde groente niet makkelijk kunt kweken, omdat die diepte nodig hebben.
Ook hierin geldt weer: wat zijn jouw behoeftes en wensen? Wat zijn de meest duurzame, ecologische opties? Onderzoek de mogelijkheden, brainstorm, ga online op onderzoek uit en bepaal de voor jou beste en duurzame optie.
Conclusie
Als het rugtechnisch had gekund zou ik in principe in vollegrond tuinieren. Hier en daar misschien een verhoogd stuk voor wat meer perspectief of speelsheid, vooral omdat we in onze achtertuin moestuinieren. De strakke afgemeten moestuinbak heeft voor mij persoonlijk meer nadelen dan voordelen, hoewel ik er tegelijkertijd dankbaar gebruik van maak!
Belangrijk is: neem de tijd om na te denken over de mogelijkheden, wat je voor ogen hebt, en wat je doel is. En denk niet in het verlengde van wat je buren doen of wat de commercie je voorspiegelt. Ga online op zoek naar voorbeelden waar je zelf niet zo snel zou opkomen. Hou met het maken van je plannen rekening met de meest duurzame optie en ga ervoor! Word jij helemaal zen van het overzicht door moestuinbakken; laat mij je dan niet overtuigen om het anders te doen. Soms wordt je tot een bepaalde keuze geleid door de eerder genoemde kleigrond, je lichamelijke staat of iets anders.
Wat ik hoop is dat ik je inspireer om na te denken over wat er allemaal mogelijk is en hoe je op een (h)eerlijke, duurzame manier je tuin (en jouzelf!) tot volle bloei kunt laten komen!
